Verlaten straten op Koningsdag
Publicatiedatum: 27 april 2020
Als een Bijbelse plaag raast het coronavirus over ons land. Vrijwel alle sectoren van onze economie worden geraakt en aan ons aanpassingsvermogen worden bijzondere eisen gesteld, nog los van het leed dat ziekte en sterven met zich meebrengt. Zelf woon ik in een historische binnenstad. Waar al eeuwenlang het geluid van bedrijvigheid is te horen, is nu alles angstwekkend stil. Enigszins bedreigend, want we weten allemaal waarom de stad, het dorpen en het strand zo leeg zijn. Hoe lang zal dit nog voortduren, ook na 28 april? Ik ben een beetje benieuwd naar 27 april, de datum die normaal gesproken tot één van de drukste van het jaar behoort. Koningsdag is de laatste decennia uitgegroeid tot een massaal feest, dat met elkaar wordt gevierd, in het dorp, in de stad. Het zal een surrealistisch beeld opleveren.
Teruggeworpen in de tijd
Op Koningsdag 2020 worden we teruggeworpen in de tijd. De tijd dat er helemaal geen sprake was van een massale viering van de verjaardag van het staatshoofd. Want traditiegetrouw werd de geboortedag van de koning (trouwens elke verjaardag van de leden van het koningshuis) slechts gevierd met klokgelui. Van de openbare gebouwen wapperde vlag en wimpel. Veel winkels, bedrijven en scholen waren gesloten, dus als de koning of koningin jarig was in een zomermaand, dan was dat pure mazzel in een tijd dat er nog geen wettelijk vastgestelde vrije dagen waren. Maar één ding valt wel op: alcohol vloeide immer overvloedig. Terwijl de elite altijd een gepaste afstand tot het Oranjehuis had, waren de Oranjes altijd heel geliefd bij ‘de gewone man.’ De schilder Jan Steen laat op zijn schilderij Prinsjesdag, dat in het Rijksmuseum hangt, zien hoe zijn 17de-eeuwse tijdgenoten de verjaardag van prins Willem III vierden: in de kroeg. En in die kroeg bevond zich ook een bedstee, voorzien van de tekst ‘wij schreeuwen als leeuwen’, met erboven een portret van de jarige, versierd met een oranjestrik.
Paleis Het Loo
In Den Haag en Apeldoorn viel wat meer te beleven, want dit waren de koninklijke residenties. Een middagrijtoer door de koninklijke familie en vuurwerk in de avond waren dan vaste ingrediënten. Dat was tenminste wat de Apeldoorners zagen. In het paleis gebeurde er van alles. De verjaardag van koning Willem I viel op 28 augustus. In de zomermaanden vertoefde hij op Het Loo. In 1843 werd hij 71 jaar en vierde hij er zijn laatste verjaardag, te midden van bijna alle leden van zijn familie. Er was een galadiner in de Grote Eetzaal en de dag werd besloten met voorstellingen in de schouwburg van het paleis, in de oostelijke vleugel. Onder luid gejuich uit de zaal waren koning Willem I en koning Willem II gearmd de vorstelijke loge binnengetreden, onder de klanken van het volkslied. Maar ook de eerste echtgenote van koning Willem III, koningin Sophie, was jarig in de zomer, en wel op 17 juni. Deze feestdag was elk jaar weer aanleiding voor diners, recepties en muziekuitvoeringen op Het Loo.
Een bitterzoete viering
Nu de tijd verglijdt hebben alleen de alleroudsten onder ons nog herinneringen aan hún Koninginnedag op 31 augustus, de verjaardag van koningin Wilhelmina. Vaste prik was de kinderoptocht naar het huis van de plaatselijke burgemeester, die braaf de oud-vaderlandsche liederen en het Wilhelmus aanhoorde. Een viering die bitterzoet smaakte, want de verjaardag van de koningin viel samen met het einde van de zomervakantie en het begin van het nieuwe schooljaar. De koningin zelf had daar niet zo’n last van. Net als haar vader vóór haar, nodigde zij haar ministers op Het Loo uit voor een gala-dejeuner in de Galerij-eetzaal, onder begeleiding van muziek door een militaire kapel. In de ochtend waren al de gebruikelijke bloemenmanden van de burgemeester van Apeldoorn en van de Commissaris der Koningin in de Vestibule van het paleis geplaatst. Het traditionele defilé van de Apeldoornse schooljeugd op het voorplein (na afloop beloond met een sinaasappel), begeleid door de harmonie, werd afgenomen door de koningin, haar man en dochter en (voor de oorlog) haar Duitse verwanten. Keken wij vorig jaar nog allemaal naar de televisieregistratie van het bezoek van de koning aan een van onze steden, door het traditionele verblijf van Wilhelmina op Het Loo was het anders zo landelijke Apeldoorn een beetje de kern van de nationale viering.
Van defilé tot overvolle straten
Wat is er dan veel veranderd na Wilhelmina! Koningin Juliana nodigde Nederland uit bij haar op de stoep, het bordes van Soestdijk, dat gedurende het defilé geheel bedekt werd met bloemen. Koningin Beatrix koos er voor de publieke viering van haar eigen verjaardag te vieren op de geboortedag van haar moeder: 30 april. Zij ging met haar familie het land in door elk jaar opnieuw twee steden te bezoeken. Zo’n beetje als wat koning Willem-Alexander doet, al gaat het nu om maar één stad. Het zal even wennen zijn, Koningsdag 2020: stille straten, geen kleedjesmarkt. En anderhalve meter afstand tussen de enkelingen die zich op straat wagen…
