Dit doen Nederlandse gemeenten tegen eenzaamheid deel 1

Minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid, Welzijn en Sport zet al vanaf het begin van zijn ambtstermijn in op het verminderen van eenzaamheid onder oudere Nederlanders. In maart 2018 lanceert de minister daarom het programma Eén tegen Eenzaamheid, waarin de gemeenten een grote rol toebedeeld krijgen als het gaat om eenzaamheidsbestrijding. Nu 2018 bijna ten einde is, maken wij de balans op en vragen wij een aantal gemeenten naar hun eenzaamheidsbeleid. In deel 1 besteden wij aandacht aan Den Haag, Appingedam, Terneuzen en Zuidplas.

Aanleiding van Eén tegen Eenzaamheid

Nederland telt steeds meer ouderen. Zo zijn er 1,2 miljoen mensen ouder dan 75 jaar en dat aantal zal de komende jaren alleen maar stijgen. Veel van de mensen die binnen deze groep vallen, voelen zich lichamelijk gezond, maar geestelijk is dat soms een ander verhaal. Ruim de helft van de Nederlanders boven de 75 voelt zich eenzaam, wat neerkomt op zo’n 700.000 mensen. Dit aantal baart minister de Jonge grote zorgen en daarom stelt hij het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid op, waarin hij met name de Nederlandse gemeenten een grote rol toebedeelt.  Zo moeten gemeenten lokale coalities smeden waarin zij plannen maken rondom eenzaamheidsbestrijding. Om deze plannen daadwerkelijk uit te voeren, trekt de minister geld uit. In totaal is er 26 miljoen euro gereserveerd.

Inmiddels is het plan bijna 10 maanden oud en hebben veel gemeenten zich al aangesloten bij het actieprogramma. Zoals bijvoorbeeld enkele gemeenten uit het onderstaande artikel.

Den Haag

In gemeente Den Haag is eenzaamheid zo’n groot probleem dat het extra geld krijgt vanuit het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid van minister de Jonge. Meer dan de helft van de inwoners, 52 procent, voelt zich matig of ernstig eenzaam. De helft van die mensen heeft letterlijk te weinig sociaal contact; 40 procent voelt zich emotioneel alleen. Dit is vooral een probleem onder 85-plussers, jongeren en mensen met een migratie-achtergrond. Het extra geld van het ministerie komt als geroepen, maar zegt beleidsmedewerker Diane Resmann: “wij zijn al heel lang met deze zaak bezig.”

250 ouderensociëteiten telt de gemeente. Dat zijn ontmoetingen georganiseerd door burgers. “Als iemand met een groepje wekelijks gaat biljarten of nordic walking wil doen, krijgen ze van ons een waarderingssubsidie”, legt Resmann uit. Dat kunnen zij gebruiken voor iets lekkers bij de koffie of een nieuw biljartlaken. “De burger heeft het initiatief, de gemeente ondersteunt en faciliteert.” Dat werkt, er zijn meer dan 500 activiteiten georganiseerd door maatschappelijke organisaties en particulieren. Maar de eenzaamheid is blijven stijgen.

“Eenzaamheid heeft meestal een dieper liggende oorzaak”, zegt Resmann. “Bijvoorbeeld verlies, schulden, verslaving of psychische problemen. Met behulp van data-analyse brengen we de groepen die last hebben van eenzaamheid in kaart. Door profielen te maken weten we hoe de eenzame groepen eruit zien en waar ze wonen. Per wijk kunnen we eenzaamheid op een andere manier bestrijden.” Wonen er in deze wijk veel mensen met schulden? Zijn er veel migranten of juist ouderen? Als de lokale initiatieven niet aansluiten op de lokale problemen komen er nieuwe initiatieven. Particulier of door de gemeente zelf.

Een groep ondernemers vormt de Haagse Community Tegen Eenzaamheid. Zij hebben het signaleringsmeldpunt Haags aandacht opgericht. Winkeliers of café-eigenaren die eenzaamheid signaleren kunnen een melding maken. De gemeente verzorgt de telefoondienst die hierbij hoort en geef signaleringstrainingen aan bijvoorbeeld medewerkers van de supermarkt. Bij een rijschool uit de community mogen ouderen die dat willen mee op de achterbank tijdens rijlessen.

Van het ministerie krijgt Den Haag geld en een adviseur die helpt om lokale coalities te ontwikkelen. Resmann: “Ook zitten we met de 4 grote steden om de tafel op het ministerie om kennis en kunde te delen. Van gemeente Rotterdam hebben we bijvoorbeeld het idee voor lief-en-leed-straatjes overgenomen. In een straat wijs je een gangmaker aan die een potje geld krijgt om klein leed te verzachten of een bloemetje te kopen.”

Goed bezig! Alle vestigingen van @albertheijn in Den Haag hebben sinds deze week een medewerker die eenzaamheid kan signaleren bij mensen. En dat is mooi, want het herkennen ervan is de eerste stap in de strijd tegen eenzaamheid. #eentegeneenzaamheid https://t.co/1SDHW9ZLOv

— Hugo de Jonge (@hugodejonge) December 14, 2018

Appingedam

Het Groningse Appingedam krimpt en vergrijst. En dus ligt eenzaamheid op de loer. Uit cijfers van het RIVM en de GGD blijkt dat in het stadje meer mensen eenzaam zijn dan in de rest van de provincie en het land. Reden voor de gemeente om 2 jaar geleden de Damster coalitie tegen eenzaamheid te starten.

“84 organisaties hebben ons manifest ondertekend, waaronder alle sportverenigingen”, vertelt wethouder Annalies Usmany-Dallinga trots. “Deze organisaties hebben elk een functionaris aangewezen die verantwoordelijk is om eenzaamheid te bespreken en signaleren.” Na signalering belt de functionaris de Zorgbalie.”Mensen wisten de zorgbalie vroeger alleen te vinden voor een uitkering of als ze een scootmobiel nodig hadden. Nu kun je daar ook eenzaamheid melden.”

Na een melding belt iemand van het gemeentelijke Er-op-af-team aan bij de eenzame persoon. Usmany legt uit waarom dat nodig is: “Eenzaamheid sluipt langzaam in je bestaan. Zodra je het doorhebt, ben je niet meer goed in staat om opnieuw verbinding te leggen. Soms durven mensen niet of willen ze er niemand mee belasten.” De professionals van het Er-op-af-team informeren waar iemand behoefte aan heeft en maken de koppeling naar een van de vele initiatieven die er zijn in Appingedam. Maar niet altijd: “Sommige mensen willen eenzaam blijven, dat mag ook.”

De zorgbalie zit in hetzelfde gebouw als de huisartsenpost en de artsen doen ook mee. Zij organiseren Snertkerst. Inwoners kunnen binnenlopen en krijgen erwtensoep. Eenzame mensen geven breiles op de basisschool, of bellen de goedemorgendienst: op een vast tijdstip elke dag telefonisch contact.

Volgens Usmany werken de initiatieven, er komen steeds meer meldingen binnen. “Van het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid hebben we kennis genomen, maar we waren toen al lang aan de gang. Ons manifest hebben we naar minister de Jonge gestuurd.”

Terneuzen

Het gevoel van eenzaamheid neemt vaak toe naarmate de leeftijd stijgt. Daar weten ze in Zeeuws-Vlaanderen alles van. Deze regio aan de onderkant van Zeeland vergrijst al jaren, wat als neveneffect heeft dat eenzaamheid hier een groot probleem is. In de gemeente Terneuzen, bijvoorbeeld, voelt 53 procent van de volwassenen zich eenzaam. Ook heel vele jongeren zijn hier eenzaam.

Dit hoge percentage heeft ervoor gezorgd dat de gemeente geld krijgt vanuit het actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid van minister de Jonge. “In het najaar heeft het Rijk contact met ons opgenomen en begin 2019 gaan wij aan de slag met het vormen van een coalitie”, legt Katinka Vriends uit, beleidsmedewerker Volksgezondheid en Wmo bij de gemeente Terneuzen. “De bedoeling is dat we samen met bewoners, ondernemers en zorgpartijen eenzaamheid zoveel mogelijk gaan voorkomen en bestrijden.”

In de tussentijd staat men in Terneuzen niet stil. “Onze welzijnsorganisatie heeft bijvoorbeeld het beweegprogramma Sociaal Vitaal opgezet. Hierin bewegen ouderen samen en leggen ze contact met anderen. Ook leren ze hier hun sociale vaardigheden te verbeteren. Daarnaast hebben wij een pagina op de website wehelpen.nl. Daarop kunnen mensen hulp aanbieden en vragen en zo elkaar vinden.”Eenzaamheid komt ook voor onder jongeren. Voor hen is een maatjesproject gestart.

Behalve eigen initiatieven heeft Terneuzen de handen ook ineen geslagen met de omliggende gemeenten Sluis en Hulst. “We hebben een samenwerkingsverband dat tot doel heeft eenzaamheid te signaleren en gerichte acties uit te zetten.”

Zuidplas

Eenzaamheid is in de Zuid-Hollandse gemeente Zuidplas helaas geen onbekend verschijnsel. In de 4 dorpskernen waar Zuidplas uit bestaat gaat de vergrijzing snel en ervaart 10 procent van de 75-plussers ernstig eenzaamheid. Ook onder andere leeftijdscategorieën komt eenzaamheid steeds meer voor. Al jaren probeert de gemeente de uitbreiding van eenzaamheid tegen te gaan, maar in 2017 wordt dit echt tot een speerpunt gemaakt. De verantwoordelijke wethouder Daan de Haas: “Er zijn toen onderzoeken verschenen waaruit blijkt dat eenzaamheid ook kan leiden tot lichamelijke klachten. Toen dachten wij: daar moeten we echt iets tegen gaan doen.”

Zodoende wordt eenzaamheidsbestrijding opgenomen in het nieuwe coalitieakkoord en kan Daan de Haas aan de slag gaan. Begin 2018, al voordat minister de Jonge zijn actieprogramma Eén tegen Eenzaamheid presenteert, heeft de wethouder 30 partijen binnen zijn gemeente bereid gevonden om zich te verenigingen in de coalitie Zuidplas Verbindt. “Het doel is dat mensen uit alle lagen van de bevolking met elkaar in verbinding komen. De organisaties die hier aan meedoen (van sportvereniging tot supermarkt, red.) organiseren bijvoorbeeld inloopavonden en het personeel is getraind om eenzaamheid beter te herkennen. Ook is er door Zuidplas Verbindt een telefoonnummer in het leven geroepen waar mensen die eenzaam zijn naartoe kunnen bellen. Ook inwoners die denken dat iemand in hun omgeving eenzaam is, kunnen via dit nummer hulp inroepen.”

Terwijl ze in Zuidplas bezig zijn om dit initiatief vorm te geven, krijgt de gemeente bezoek van de ambassadeur van het project Eén tegen Eenzaamheid. Of ze in Zuidplas willen meedoen aan het project. “Omdat wij al bezig waren met Zuidplas Verbindt, was het voor mij makkelijk om hier ja op te zeggen”, zegt Daan de Haas. Deze snelle beslissing zorgt ervoor dat Zuidplas de allereerste gemeente is die zich aansluit bij dit initiatief van de Rijksoverheid.

Vanuit Eén tegen Eenzaamheid krijgt de gemeente hulp van het Rijk, maar inmiddels gaan zij zelf ook door met het ontwikkelen van Zuidplas Verbindt. Om dit goed te kunnen doen, is het belangrijk dat zo veel mogelijk mensen weten dat de coalitie bestaat. “Als ik bijvoorbeeld met predikanten of huisartsen spreek, dan probeer ik ze altijd te attenderen op Zuidplas Verbindt. Stel, een huisarts krijgt iemand op het spreekuur waarvan hij of zij denkt dat die persoon eenzaam is, dan kunnen zij contact zoeken met iemand van Zuidplas Verbindt.” Naast Zuidplas verbindt heeft de gemeente nog meer initiatieven tegen eenzaamheid. “Iedereen die 75 jaar wordt sturen we een brief met een uitnodiging om in gesprek te gaan met 1 van onze ouderenadviseurs. Die kunnen dan ook goed inschatten of er mogelijk sprake is van eenzaamheid. Zij komen ook bij de mensen thuis.”

Wethouder Daan de Haas bij een evenement dat organiseert wordt vanuit Zuidplas Verbindt.

Op 28 december 2018 publiceert MAX Vandaag deel 2 uit deze reeks. Hierin onder meer aandacht voor Heerlen.