A Christmas Carol, het boek dat Kerstmis voorgoed heeft veranderd

A Christmas Carol, Een Kerstvertelling in het Nederlands, wordt voor het eerst uitgegeven op 19 december 1843, 175 jaar geleden. Het is wellicht het populairste boek van de Engelse Victoriaanse schrijver Charles Dickens. Het boek heeft een belangrijke rol gespeeld op de wijze waarop wij tegenwoordig Kerstmis vieren.

Charles Dickens’ A Christmas Carol is een graag gelezen boek op en rond de feestdagen. Het verhaal overstijgt daarmee de tijdgeest waarin het is geschreven: de boodschap van het boek is een kritiek op de erbarmelijke omstandigheden waaronder vooral kinderen moeten leven in het Victoriaanse tijdperk. A Christmas Carol verandert de aard van Kerstmis en maakt het feest populair. Dat, terwijl niet lang voor de uitgave van het boek Kerstmis op sterven na dood is.

Van winterfeest naar Kerstmis

Aan het eind van het jaar is er bij de meeste culturen een behoefte de terugkeer van het licht te vieren en warmte bij elkaar te zoeken tijdens de donkerste dagen van het jaar. De Romeinen zijn tot keizer Constantijn de Grote op en rond 25 december vrij. Dit is de datum tussen 2 Romeinse feesten, namelijk Saturnalia, dat met het vele eten, zuipen en spelletjes spelen wat weg heeft van Kerstmis en Kalendae, als de Romeinen Nieuwjaar vieren. De Germanen vieren tijdens de midwinter hun Joelfeest. Daarom heet Kerstmis in de Scandinavische talen Jul. En de vroege Christenen zelf vieren de geboorte van Jezus in mei of september. Er bestaat geen eenduidigheid over de precieze geboortedatum van Jezus Christus. Christelijk historicus Sextus Julius Africanus stelt in 221 na Christus dat de geboorte van Jezus op 25 december valt.

In de 4e eeuw na Christus bekeert de Romeinse keizer Constantijn de Grote zich tot het christendom. Een gevolg is dat vanaf dat moment Kerstmis op 25 december wordt gevierd omdat op en rond die datum er toch al vrije feestdagen zijn. In het Middellandse Zeegebied wordt op die dag de zonnegod vereerd. Tot na de Middeleeuwen wordt Kerstmis in delen van Europa uitbundig gevierd door hen die dat kunnen bekostigen.

Vóór het Victoriaanse tijdperk (1837-1901) is Kerstmis in Groot-Brittannië niet meer een vanzelfsprekend jaarlijks terugkerend feest. Sommige christelijke leiders hebben moeite met een aantal heidense tradities tijdens het feest. Ook heerst er armoede, waardoor mensen niet meer het geld hebben om Kerstmis te vieren. De Schotten schaffen het feest meer dan 250 jaar af, tussen de 17e en de 20e eeuw. Tijdens de heerschappij van de Puriteinen in de 17e eeuw wordt er 11 jaar lang in Engeland geen Kerstmis gevierd. Kerstmis is bijna uitgestorven tijdens het Georgische tijdperk in de 18e en begin 19e eeuw. Als Charles Dickens zijn A Christmas Carol uitgeeft in december 1843, leven de nostalgie en tradities op die we tegenwoordig met Kerstmis associëren.

Charles Dickens

In het Victoriaanse tijdperk neemt de bevolking in Engeland enorm toe. Mensen verlaten in groten getale het platteland om in de stad in fabrieken te werken. De productiewijze verandert in snel tempo waardoor werknemers dag in dag uit urenlang dezelfde handelingen moeten verrichten. Datzelfde lot is de jonge Charles Dickens beschoren als hij als kind in de schoensmeerfabriek aan de slag moet. Werkgevers zien in die tijd hun werknemers als gebruiksartikelen wiens waarden worden uitgedrukt in hoeveel werk zij binnen een bepaalde tijd kunnen volbrengen. Kinderen verdienen de laagste lonen. Met A Christmas Carol wil Dickens naar eigen zeggen een “mokerslag” uitdelen aan deze uitbuiting van vooral kinderen.

Charles Dickens wordt in het Engelse Landport in Engeland in 1812 geboren. In het Engeland van die tijd leven veel mensen in armoede zoals de familie Dickens. Zijn vader moet in 1824 wegens schulden de gevangenis in, waardoor Charles op 12-jarige leeftijd zijn school verlaat om in een schoensmeerfabriek in Londen te werken. Net zoals duizenden andere kinderen werkt hij 10 uur per dag onder erbarmelijke omstandigheden voor een schamel loon van 6 shilling per week. Charles doet in zijn jeugd veel ervaringen op die later terugkomen in zijn werk, zoals sociaal onrecht en armoede. Hij verliest zijn geloof in volwassenen, die volgens hem kinderen zouden moeten beschermen. Als zijn vader een erfenis ontvangt en hij zijn schulden kan aflossen, kan Charles terug naar school. Maar op zijn 15e heerst er opnieuw armoede in het gezin en moet Charles wederom aan de slag om de kost te verdienen. Hij wordt journalist bij 2 belangrijke Londense kranten. In 1836 verschijnt zijn eerste boek. Het is het eerste van de vele succesvolle romans die de Engelsman zal schrijven. Bekende boeken van Dickens zijn David Copperfield, Oliver Twist, A Tale Of Two Cities, Great Expectations en natuurlijk A Christmas Carol.

A Christmas Carol

In het boek uit Dickens kritiek op de sociale misstanden en de vreselijke omstandigheden waaronder de lagere sociale klassen in die tijd leven. Hij creëert karikaturen in zijn werk: de personages zijn vaak óf heel goed óf heel slecht. In A Christmas Carol komt de ziekelijke maar zeer vriendelijke Tiny Tim voor. Hij blijft, ondanks zijn ziekte, vrolijk van karakter. Tiny Tim eindigt het verhaal met de legendarische woorden: “God bless us, ever yone!”, God zegene ons, iedereen!.

Daar recht tegenover staat de gierige rijke vrek Ebenezer Scrooge, die alles wat niet met geld verdienen te maken heeft “Bah! Humbug!” noemt. Zijn arme boekhouder Bob Cratchit, de vader van Tiny Tim, werkt in een koude omgeving als gevolg van de gierigheid van zijn werkgever. Cratchit mag eerste kerstdag vrij nemen zolang hij op tweede kerstdag maar eerder begint. Cratchit heeft net als Dickens een groot gezin.

Alleen de geest van zijn overleden zakencompagnon kan Scrooge op kerstavond tot inkeer brengen door hem 3 kerstgeesten te tonen: het kerstverleden, het heden en de toekomst. Het laat Scrooge zien hoe mensen met weinig geld gelukkig kunnen zijn op kerstavond. De geest van Marley, met zijn rammelende kettingen en zijn klaaglijke gekreun, waarschuwt Scrooge zijn leven te veranderen, omdat hij anders na zijn dood een erger lot krijgt toebedeeld dan zijn overleden zakenpartner: Marley is namelijk veroordeeld tot het zweven over de aarde als boetedoening voor zijn egocentrische leven. Daarop transformeert Scrooge, net op tijd voor Kerstmis, in een vriendelijke, gulle, oude baas die iedereen Merry Christmas, vrolijk Kerstmis, toewenst. Bob Cratchit krijgt zelfs opslag van de voormalige vrek!

Dickens schrijft A Christmas Carol als zijn vrouw zwanger is van hun 5e kind en het gezin heeft moeite het hoofd boven water te houden. Zijn eerdere geschriften brengen niet veel geld in het laatje en hij schrijft A Christmas Carol om meer geld te verdienen. Al gauw wordt hij meegesleurd in het verhaal. Hij zegt hierover dat hij tijdens het schrijven “huilde en lachte om dan weer te huilen” en dat hij ” ’s nachts door de achterbuurten van Londen liep als de arme mensen al lang naar bed waren”. Hij gelooft in het boek en na een onenigheid met zijn uitgevers betaalt hij de productie van het boek, ondanks zijn benarde financiële situatie, uit eigen zak in ruil voor een deel van de winst. Hij verlaagt de kostprijs van het boek naar 5 shilling, zodat het ook betaalbaar is voor de armlastige medemens.

Het boek vindt gretig aftrek in Nederland en in andere landen van Europa. Ook in de VS wordt het boek populair. Het verschijnt in Engeland op 19 december 1843 en op de 22e zijn alle 6000 exemplaren al verkocht.

A Christmas Carol is in veel talen vertaald. Het boek is verfilmd, er zijn televisieproducties van gemaakt evenals theaterproducties, radiobewerkingen, animatiefilms, een bewerking voor ballet, musicals, cartoons en parodieën. We kennen tegenwoordig jaarlijks terugkerende Dickens Festijnen waar mensen personages van de boeken van Dickens uitbeelden in de sfeer van het Victoriaanse tijdperk.

Invloed op Kerstmis

A Christmas Carol heeft de wijze waarop wij Kerstmis vieren beïnvloed en heeft aan de Engelse taal woorden en uitdrukkingen toegevoegd. Mede door Charles Dickens verbinden geschiedkundigen Kerstmis als een tijd van maatschappelijke verzoening aan de Victoriaanse opleving van het feest. In het boek komt de vrek Scrooge tot inkeer: van slecht persoon verandert hij in een zorgzame en vriendelijke oude man. Kerstmis is mede daardoor de tijd van bezinning, vergeving en gulheid geworden. De geesten kunnen worden gezien als geheel van ideeën en gevoelens die passen bij de tijd van Kerstmis, zoals gebruikt in het Nederlandse “in de geest handelen van” en in het Engelse “in the spirit of”. De hoofdfiguur van het verhaal, Ebenezer Scrooge, is een zelfstandig naamwoord geworden in de Engelse taal: een scrooge is een vrek of een ellendeling. Ook zijn uitdrukking “Bah! Humbug!”, vrij vertaald “Pfff… wat een onzin!”, is lange tijd een uitdrukking in het Engels.

Het zingen van kerstliederen is al voor A Christmas Carol een gebruik tijdens Kerstmis. Het verliest aan populariteit in het Victoriaanse tijdperk. Dickens beschrijft in A Christmas Carol het zingen van kerstliederen als een gebruikelijke traditie. Het is een traditie die wij tot op vandaag in ere houden. Overigens betekent ‘carol’ ‘zang’,’hymne’ of ‘kerstlied’ in het Engels en is ‘Een Kerstvertelling’ dus een vrije vertaling van de titel van het boek.

Ook betaalde vakantie tijdens kerst hebben we mede te danken aan Dickens. Hij maakt duidelijk dat als werkgevers hun werknemers te weinig betalen en geen vrij geven tijdens kerst, die zullen worden opgejaagd door geesten en uiteindelijk gehaat en eenzaam zullen sterven. Bob Crachit is wellicht de eerste werknemer ter wereld die op eerste kerstdag vrij krijgt. Na het verschijnen van het boek wordt de werknemers-eis voor een vrije en betaalde kerstvakantie een redelijk verzoek.

De uitdrukking uit het boek die het meest is blijven hangen is “Merry Christmas”, “vrolijk Kerstmis” in het Nederlands. Deze kerstgroet wordt langzamerhand in meerdere landen gebruikt, mede door de invloed van de Engelse taal op andere talen. “Merry Christmas” is een uitdrukking die al voor het verschijnen van A Christmas Carol bestaat. Vóór het Victoriaanse tijdperk heeft het woord ‘merry’ echter de betekenis van ‘plezierig’. Tijdens de regeerperiode van koningin Victoria verandert de betekenis meer in de richting van ‘vrolijk, goedgeluimd en makkelijk in de omgang’.

Kerstmis is het grootste en naast Pasen belangrijkste feest van het jaar in de christelijke wereld. Dickens heeft kerst veranderd van een bijna vergeten feest in de viering die we nu kennen. Kerstmis is de tijd van een goed humeur, saamhorigheid en gulheid aan de armen geworden. Ook al verschillen bepaalde tradities van land tot land, de invloeden van A Christmas Carol op de viering hebben hun weg voor altijd gevonden naar de huiskamers van alle kerstvierende mensen.

(Bron: Time.com, Englishlessonsbrighton.co.uk, Supremacyandsurvival.blogspot.com, Bookstellyouwhy.com, Bustl.com, BBC.com, Independent.co.uk, Wikipedia)