Nederland emigratieland

In de documentaireserie Vaarwel Nederland volgt MAX het spoor van Nederlandse verhuizers uit de jaren 50. Aan de hand van persoonlijke verhalen, foto’s en archiefbeelden vertelt de serie de geschiedenis van emigranten naar de 4 populairste emigratiebestemmingen vanaf de jaren 50.

Stimuleren om te emigreren

1 op de 3 Nederlanders dacht er in 1948 over om ons land te verlaten. De vrees bestaat dat er na de Tweede Wereldoorlog uiteindelijk veel te weinig banen zijn en een tekort aan landbouwgrond. Bovendien zouden veel mensen ook weg willen na alle verschikkingen van de oorlog. Eind jaren 40 komt er een grootscheepse campagne op gang om Nederlanders te wijzen op de kansen die emigratie bood. Er worden zelfs afspraken gemaakt met landen overzee. Die zitten te springen om arbeidskrachten. Overheden subsidieerden in veel gevallen de overtocht, vertrekkers kregen cursussen ter voorbereiding op hun nieuwe bestaan. Deze stimulering en ondersteuning waren enorme stimulans voor de emigratie. Na de oorlog vertrokken tot 1967 zo’n 450.000 Nederlanders daadwerkelijk. In de jaren 80 was dat opgelopen tot zo’n 600.000 vertrekkers.

Nederlandse Emigratie Dienst

In 1952 kwam er een speciale wet, die maatschappelijke organisaties in staat stelde om emigranten uit hun eigen achterban bij vertrek te ondersteunen. In hetzelfde jaar ging de Nederlandse Emigratie Dienst (NED) van start. Die controleerde ook de antecedenten van vertrekkers. Sommige vertrekkers fraudeerden door te liegen over bijvoorbeeld werkervaring. Om kapitaalvlucht te voorkomen gold tot 1954 een deviezenbeperking voor emigranten. Ze mochten soms maar een paar tientjes meenemen. Daar stond vaak wel wat tegenover. Zo
ontving een migrant in 1957 gemiddeld 67 gulden aan subsidies bij vertrek voor de overtocht. En een gezin met twee kinderen betaalde in 1950 slechts 700 gulden voor de bootreis naar Melbourne, terwijl de werkelijke kosten ongeveer het tienvoudige bedroegen. Onder druk van VVD en KVP werd de emigratiepolitiek in 1961 afgebouwd, al bleven individuele subsidies bestaan. Er was inmiddels zo veel werk in Nederland, dat gastarbeiders naar ons land werden gehaald.

Opoffering

Volgens Carmen Fernald, bedenker en researcher van ‘Vaarwel Nederland’, is de naoorlogse exodus een onderbelicht deel van onze geschiedenis. “Het vertelt heel veel over hoe we als Nederland de oorlog te boven zijn gekomen. En als die honderdduizenden Nederlanders niet waren vertrokken, had ons land er nu heel anders uitgezien.” Na gesprekken met vele tientallen emigranten heeft Fernald groot respect voor de vertrekkers van toen. “Veel emigranten begonnen in hun nieuwe land met helemaal niks. Het was vaak keihard werken, ploeteren. En vergeet ook niet de heimwee en het gemis van de familie. Die opoffering, daar mogen we weleens wat meer bij stil staan.” De reeks heeft ook veel aandacht voor de mooie kanten van de emigratie. Rust, ruimte en natuurschoon worden fraai in beeld gebracht. Emigranten laten zien hoe ze door hard werken succesvolle bedrijven hebben opgebouwd als boer, architect of autobandenhandelaar.

Meer immigranten

Wie kijkt naar tv-programma’s als Ik vertrek kan de indruk krijgen dat Nederlanders nog steeds massaal emigreren, bijvoorbeeld om een Bed & Breakfast te beginnen in Spanje of een camping ver te nemen in Frankrijk. De aantallen vertrekkers zijn inderdaad nog steeds indrukwekkend. Groot verschil met de naoorlogse periode is dat tegenwoordig veel meer immigranten uit andere landen naar Nederland komen dan er Nederlanders emigreren naar het buitenland. Volgens de jongste cijfers van het CBS emigreerden in de eerste 11 maanden van vorig jaar 138.606 Nederlanders, ruim 7 procent meer dan in dezelfde periode het jaar ervoor. Het aantal buitenlanders dat zich hier vestigde, lag in de eerste elf maanden van 2017 op 220.378, bijna 3 procent meer dan het jaar ervoor.De meeste immigranten kwamen uit Polen (22.420), Syrië (16.189) en Duitsland (10.475).

Nederlandse vertrekkers

De verdeling van Nederlandse vertrekkers ziet er tegenwoordig heel anders uit dan in de jaren na de oorlog. In de CBS-cijfers over de eerste 11 maanden van 2017 gaat Polen aan kop, met 13.838 Nederlandse (r)emigranten. Daarna volgen Duitsland (8.069), Turkije (5.452), China (4.340) en Groot-Brittannië (4.246). De emigratietoppers van na de oorlog zijn nu nog steeds redelijk populair, maar veel minder dan na de oorlog. Aan kop gaat de VS (3.645), gevolgd door Australië (1.161), Canada (1.031) en Nieuw-Zeeland (358). Opmerkelijk: het aantal Nederlanders dat naar die vier ‘traditionele’ emigratielanden is vertrokken, lag volgens de CBScijfers over bijna heel 2017 met 6.195 fors lager dan de 8.121 immigranten die uit die landen naar hier zijn gekomen. Op 10 en 11 februari trok de jaarlijkse Emigratiebeurs in Expo Houten 11.000 bezoekers.

Verhalen

In de documentaireserie Vaarwel Nederland komen de verhalen van emigranten uit Canada, de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland aan bod. De serie wordt in 4 delen uitgezonden en is te zien op 23 februari, Canada, op 2 maart, 16  maart en op 23 maart 2018 om 21.05 uur op NPO 2.

De verhalen die in Vaarwel Nederland worden verteld zijn niet de enige verhalen. Er zijn er velen. Op MAX Vandaag hebben we nog extra verhalen van mensen die ooit de stap hebben gewaagd om te emigreren of van mensen die veel aan deze emigranten te danken hebben.  Bekijk hiervoor de kaart van Vaarwel Nederland.

(Bron: MAX Magazine)