Geur van de liefde

We denken vaak dat verliefde gevoelens berusten op pure romantiek en dat ‘ware schoonheid van binnen zit, maar de werkelijkheid is anders. Eigenlijk is verliefdheid niets meer dan een instrument bij de voortplanting: we willen ons allemaal zo succesvol mogelijk voortplanten. Toch speelt het uiterlijk wel degelijk een rol, maar welke? Dokter Ted van Essen legt uit. 

Uiterlijk

Een knap uiterlijk speelt wel degelijk een grote rol: we worden eerder verliefd op iemand met een symmetrisch gezicht en een mooie huid. Evolutionair gezien staat dat voor gezondheid, dus goede genen om mee te paren. Vrouwen gaan vooral voor een man met een krachtige uitstraling: lang, atletisch, brede kaaklijn. Mannen zoeken vrouwen die geschikt zijn als moeder: brede heupen garanderen een goed baringskanaal en grote borsten kunnen veel melk produceren.

Geur

Natuurlijk spelen er ook andere zaken een rol. Want u kent dat misschien wel dat u een echtpaar ziet en denkt: “Wat ziet ze toch in hem”, of “Wat ziet hij toch in haar?!” Dit is ook een valkuil bij het internetdaten. Op papier past men perfect bij elkaar, maar bij de fysieke ontmoeting klikt het toch niet. Lichaamsgeur speelt daarin een belangrijke rol. Onze neus is direct verbonden met het limbisch stelsel, het oudste deel van onze hersenen (‘reptielenbrein’), waar onze vroegste herinneringen en emoties liggen opgeslagen. Geuren werken daar direct op in; zo komt het dat een geur u onverwacht weer terug kan brengen naar iets dat u in uw vroegste kindertijd hebt meegemaakt. Als er iets in de lichaamsgeur van uw afspraakje is dat u als onprettig ervaart zult u diegene meestal afwijzen, ook al kunt u het niet echt beredeneren.

Feronomen

Er zijn geurstoffen die we niet met ons gebruikelijke reukorgaan ruiken. Gewone geuren worden vanuit de reukcellen in het reukepitheel door de reukzenuwen doorgegeven aan het reukcentrum bovenin de neusholte, en vandaar naar de hersenen. Maar er zijn ook zogenaamde feromonen, ook wel ‘lokstoffen’ genoemd, natuurlijke chemische stoffen met een hormoonstructuur die worden aangemaakt in de klieren en in de hypofyse. Feromonen brengen net als hormonen boodschappen over, binnen het lichaam, maar ook tussen 2 individuen van dezelfde soort. Ze worden voornamelijk geproduceerd in de apocriene klieren in de oksel en de schaamstreek, en kunnen bij zoogdieren zoals de mens de seksuele communicatie beïnvloeden. Er zijn mannelijke en vrouwelijke feromonen. Bij vrouwen zijn het vooral copulinen, die een ontspannend effect op mannen hebben. Bij mannen zijn de belangrijkste feromonen androstenon en androstenol, die kracht, dominantie en jeugdige vruchtbaarheid uitstralen. Vrouwen voelen zich er onbewust door aangetrokken.

Feromonen worden herkend door het zogenaamde vomeronasaal orgaan, dat zich onderaan het neustussenschot bevindt. Het bestaat uit 2 kleine receptoren die direct verbonden zijn met het zenuwstelsel en uitkomen in de hypothalamus, het centrum in onze hersenen waar onze oerdriften en emoties zetelen. Op die manier wordt de hersenschors waar ons bewustzijn zetelt omzeild. Bij dieren is dit orgaan wel bekend als het orgaan van Jacobson, maar heel lang dacht de wetenschap dat het bij de mens om een rudimentair overblijfsel van de evolutie ging en niet langer werkzaam is. Pas in 1991 werd duidelijk dat dit orgaantje wel degelijk actief is bij mensen. Eigenlijk is het een nieuw zintuig, het échte 6e zintuig. En door dit zintuig weten we bij zo’n ontmoeting in een cafeetje met iemand van het andere geslacht onbewust direct of we diegene seksueel aantrekkelijk vinden of niet.

Tegenpolen

We kiezen onbewust voor mensen die immunologisch onze tegenpool zijn. Mensen met dezelfde genen en immuunsysteem zullen zich niet tot elkaar aangetrokken voelen. Dat klinkt vreemd maar is eigenlijk logisch. Bij eventueel nageslacht betekenen 2 verschillende sets immuungenen een goede afweer bij de kinderen. Dat is dus hoe feromonen onder het mom van verliefdheid ervoor zorgen dat we succesvol zullen zijn bij de voortplanting en de instandhouding van de soort. Die hitsige geuren blijven bij verliefden hoogstens een jaar of 3 aanwezig. Daarna gaan andere factoren een rol spelen bij de paarvorming. Samen voor het nageslacht zorgen, verhoogt de kansen op overleving van de kinderen. Ook daarbij spelen hormonen weer een rol, zoals oxytocine. De liefde lijkt iets van de vrije wil, maar blijkt uiteindelijk vooral biologisch bepaald. Overigens is het zo dat ouderen minder van die verliefdheidsferomonen aanmaken: voor hen is internetdaten daarom nog niet zo’n slecht idee.

Dit onderwerp is besproken in Tijd voor MAX  en in Tijd voor MAX Radio op dinsdag 14 februari 2017. Over het ontstaan van Valentijnsdag gaat Ted van Essen uitgebreid in, in zijn nieuwste column.