Oorlogsdossiers bekijken in het Nationaal Archief? Zo doet u dat

Sinds 2 januari 2025 is het mogelijk om in het Nationaal Archief dossiers in te zien van mensen die na de Tweede Wereldoorlog onderzocht zijn. Het gaat om ongeveer 425.000 mensen die verdacht zijn van samenwerking met de Duitse bezetter (collaboratie). De dossiers zijn niet digitaal in te zien, alleen fysiek in de studiezaal van het Nationaal Archief. We leggen uit hoe u de dossiers kunt bezichtigen.

Wie staan in de dossiers van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging?

De 425.000 mensen die onderzocht werden na de oorlog, waren verdacht omdat ze mogelijk een NSB-lidmaatschap hadden, verraad hebben gepleegd of in dienst zijn gegaan bij het Duitse leger. Ze zijn strafrechtelijk onderzocht, maar niet iedereen is veroordeeld of schuldig bevonden. ‘Maar’ 66.000 mensen stonden voor de rechter. In het nieuwe Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) zijn nu de dossiers te vinden van de onderzochte mensen.

Om dat te kunnen zien, dient u eerst online een stappenplan te doorlopen. Zo zoekt u naar de juiste persoon en krijgt u een inventarisatie- en dossiernummer. Hiermee kunt u een reservering maken om in de studiezaal van het Nationaal Archief in Den Haag de dossiers in te zien.

Reserveren is tijdelijk niet mogelijk, maar u kunt al wel mensen opzoeken

In de eerste dagen na het openbaarstellen zijn er al veel belangstellenden om de dossiers in te zien. Het is daarom tijdelijk niet mogelijk om een reservering te maken voor de studiezaal. Een woordvoerder laat aan nieuwsdienst ANP weten dat tot begin februari alle plekken vol zitten. Dat zijn al bijna 1.600 reserveringen. U kunt nu al wel al het voorwerk doen. Zo kunt u meteen een reservering maken, wanneer dat weer mogelijk is.

Hoe werkt het opzoeken van oorlogsdossiers?

Stap 1. Bent u nog niet eerder in het Nationaal Archief of op de website geweest? Maak dan eerst een account aan op deze website. Dit doet u door links bovenin te klikken op ‘Inloggen’ en vervolgens op ‘Account aanmaken’.

Stap 2. Ga vervolgens naar de website Oorlog voor de Rechter. De eerste keer dat u hierop terecht komt, krijgt u een korte handleiding te zien. Doorloop deze stappen. Daarna krijgt u de algemene pagina te zien, met een zoekbalk in het midden. Hier kunt u verdachten opzoeken die geboren zijn voor 1915 of verdachten die zijn geboren na 1915 én aantoonbaar zijn overleden. Vanwege de privacywetgeving staan mensen die mogelijk nog leven niet in dit systeem. U kunt zoeken op de (volledige) naam, eventueel met de geboortedatum erbij. Maar ook geboorteplaats of woonplaats erbij. Wanneer u op achternaam gaat zoeken, vult het systeem ook al automatisch namen aan. Let erop dat wanneer u een vrouw zoekt, u op zowel de meisjesnaam als de getrouwde naam kunt zoeken.

Stap 3. Komt de persoon die u zoekt uit de zoekresultaten? Klik er dan op. U komt dan op de persoonlijke pagina uit. Hier staan gegevens op zoals de naam, geboortedatum en woonplaats. Hier is ook te zien hoeveel dossiers er zijn. Noteer zowel het inventarisnummer als het dossiernummer. Het inventarisnummer is nodig om een reservering te maken voor de studiezaal van het Nationaal Archief. Het dossiernummer heeft u tijdens uw bezoek nodig om het juiste dossier te vinden. In een inventarisnummer kunnen namelijk meerdere dossiers zitten.

Stap 4. Wanneer u op het inventarisnummer op de website klikt, opent een nieuwe pagina van het Nationaal Archief. Hier kunt u (normaal gesproken) meteen de reservering maken. Vul bij archiefinventaris 2.09.09 in en vul daarna het gewenste inventarisnummer in. Via de knop ‘Nog een stuk reserveren’ kunt u meer inventarisnummers aanvragen. Met de knop ‘Controleer’ bevestigt en reserveert u de inventarisnummers. Wanneer het weer mogelijk is, kunt u hier een datum kiezen waarop u de studiezaal van het Nationaal Archief in Den Haag wilt bezoeken. Daarna ontvang u een reserveringsbevestiging.

Stap 5. Nu kunt u fysiek naar de studiezaal in Den Haag afreizen. Wanneer u hier voor het eerst komt, moet u uw identiteitsbewijs laten zien. Neem dus een rijbewijs, ID-kaart of paspoort mee.

Medewerkers van het Nationaal Archief halen daarna uw opgevraagde dossiers op. U kunt zich dus wel voorstellen waarom het zo druk is. Een woordvoerder vertelt tegen nieuwsdienst ANP: “Er wordt daar heel hard gewerkt, de collega’s lopen de komende weken en maanden wat af.”

Houd dit in gedachten tijdens uw zoektocht

Wanneer u op zoek gaat naar iemand die verdacht wordt van collaboratie, is het goed om in gedachten te houden dat er ook een hoop vergissingen in de lijst terecht zijn gekomen. “De index is gebaseerd op het kaartsysteem van de bijzondere rechtspleging”, schrijft het archief op zijn site. “Hier zitten ook kaarten van personen tussen die geen verdachte waren of die niet beschuldigd zijn, maar toch in het kaartsysteem zijn beland.” Afelonne Doek van het Nationaal Archief geeft hierover meer tekst en uitleg bij EenVandaag.

Waarom zijn de dossiers niet online te bekijken?

Het was de bedoeling om de dossiers ook online te zetten, in plaats van deze alleen in Den Haag te kunnen bekijken. Na een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is dit aangepast. Minister Bruins besluit om een tijdelijke regeling in te stellen, omdat er zorgen zijn over de privacy. Dat heeft geleid tot spanning onder de nabestaanden van collaborateurs en oorlogsslachtoffers. Vanwege de privacy is het ook niet toegestaan om foto’s te maken of op een andere manier kopieën te maken tijdens het bezichtigen in de studiezaal van het Nationaal Archief.

De openstelling van het Nationaal Archief

De NOS heeft een uitzending gemaakt rondom de openstelling van het oorlogsarchief. Dit kunt u via NPO Start terugkijken. Daarnaast heeft de NOS een 3-delige documentaire gemaakt, waarin verslaggever Lex Runderkamp 5 jaar lang een aantal mensen volgt die het archief induiken, op zoek naar wat er in de oorlog is gebeurd.

(Bron: Centraal Archief, NOS, Omroep Gelderland. Foto: ANP)