Podcastmaker Ulrike Nagel over Over de Muur: ‘Het socialisme zit nog steeds in me’

Podcastmaker Ulrike Nagel is geboren en getogen in Oost-Duitsland en socialistisch opgevoed. Een deel van die tijd woont ze in Oost-Berlijn. Ze weet dus uit eerste hand hoe het is om aan één kant van de muur te wonen. Als ze 10 jaar is, valt de muur. Al meer dan 15 jaar woont ze in Nederland. In de podcast Over de Muur onderzoekt ze wat de rol van Nederland was in de militaristische staat. En hoe het socialisme en de Duitse Democratische Republiek (DDR) haar zelf gevormd hebben. MAX Vandaag spreekt Ulrike over haar podcast.

Waarom maakt Ulrike een podcast over de Berlijnse Muur en de DDR-tijd?

Ulrike is de podcast gaan maken om meerdere redenen. Ze is aan de ene kant benieuwd hoe het gaat met haar vrienden uit die tijd en hoe zij terugkijken op hun jeugd en de DDR-periode. En aan de andere kant heeft ze altijd nog wel het gevoel dat er iets is achtergebleven van het land in haarzelf. “Daar ben ik wel wat trots op”, vertelt ze. “Maar anderen kijken daar anders naar. Die denken bij Oost-Duitsland aan armoede en oorlog.” Ze heeft het gevoel dat ze mensen meer kan leren over het land, dat het meer was dan een dictatuur. In de podcast belicht ze het onderwerp ook vanuit het oogpunt van historici, zodat niet alleen haar eigen herinneringen uitgangspunt zijn.

Hoe is het voor Ulrike om op te groeien in Oost-Berlijn?

Het opgroeien in Oost-Berlijn is voor Ulrike een onbezorgde tijd. “Je had veel vrijheid als kind. We gingen als kinderen heel veel met elkaar om, zonder ouders. Als jonge kinderen van 8 of 9 jaar hadden we al veel verantwoordelijkheden, maar we hielden ons er netjes aan.” Ze legt uit dat beide ouders in die tijd aan het werk zijn. In de jaren 80 is er in de DDR een hele hoge werkparticipatie, waarvan zelfs 92 procent van de vrouwen werkt. Vrouwen werken ook bijna allemaal en hebben ook mannenberoepen, bijvoorbeeld veel in de techniek en met machines.

Wat merkt Ulrike nu nog van haar socialistische opvoeding?

Vandaag de dag merkt Ulrike nog steeds veel van de (strenge) opvoeding die ze krijgt. Het is een typische socialistische opvoeding, met verplichte pionier uniformen en zinnen die ze standaard moeten opnoemen. “Ik heb een enorm gevoel voor discipline en dingen die je moet doen. Dat werd gewoon geëist. We kwamen niet eens op het idee om dingen te gaan bevragen of te betwijfelen. ‘Waarom moet ik dat doen?’, dat vroegen we niet”, legt ze uit. “Het moet, dus we doen het. Het is een beetje zoals Nederland in de jaren 50, maar wij deden dat nog in de jaren 80.”

Plichtsbesef en hoge cijfers halen zijn belangrijk

Ook plichtsbesef is één van de dingen die ze uit haar opvoeding nog hoog heeft zitten. “Dat merk je dan als je kinderen hebt. Mijn oudste kan moeilijk leren en is meer van de praktijk. Maar dan sta je er toch op dat hij zijn huiswerk maakt.” Ook de typische Nederlandse ‘zesjescultuur’, waarbij een 6 halen voor een proefwerk voldoende is, kan er niet in bij Ulrike. Hoge cijfers halen is belangrijk tijdens haar opvoeding. “Je bent niet goed genoeg als je geen hoge cijfers haalt. Ik kan boos worden als m’n kind lage cijfers heeft, maar het maakt hem niet zoveel uit. En toch zou ik willen dat hij er wat meer uithaalt. Ik vind vaak dat je moet streven naar het beste.”

Streven naar perfectie

Dat streven naar perfectie zit in de Oost-Duitse familie van Ulrike. “Mijn oma had dat altijd met kleren naaien, dat moest precies en het moest perfect. Anders maakte ze het weer los. Ze zei altijd: als het niet perfect is, hoef je het niet te doen.” Daarvan heeft Ulrike wel geleerd dat het zo niet altijd werkt en dat ze dat iets los kan laten.

Ulrike samen met haar moeder 

Ulrike in gesprek met haar ouders over de DDR-tijd

In de podcast gaat Ulrike ook met haar ouders in gesprek over die tijd. Dat doen ze namelijk niet zo heel vaak. Niet per se omdat het een taboe is, maar omdat die tijd gewoon zo was. “We komen allemaal uit het land.” Haar vader kijkt nu niet echt anders terug naar toen. “Hij zat in het leger en heeft alles doorlopen. ‘Het was gewoon zo’, is een uitspraak die hij vaak doet.”

Maar haar moeder is wel een kritischer iemand. “Ze zegt ook ‘ik ben toevallig in het land geboren. Ik kon er ook niks aan doen’.” Ulrike’s opa, de vader van haar moeder, mocht blijven reizen ten tijde van de Muur. Daardoor heeft haar moeder een ander wereldbeeld gekregen. “Ze zag dat er nog zoveel meer was. Daardoor is zij meer vrijgevochten.” Ulrike’s vader zat in het leger, net zoals zijn vader. “Je moet in het gelid, je moet erin blijven. Hij was vooral bezig met vrienden maken en in het leger zo goed mogelijk een rol voor zichzelf vinden. Dan heb je niet zo’n kritische blik.”

In aflevering 3 van de podcast spreekt Ulrike met haar vader en moeder over die periode. In die tijd benaderd de Stasi mensen om te spioneren. Ze zoekt uit of haar eigen familie dat ook deed…

De  MAX-podcast Over de Muur heeft in totaal 6 afleveringen en is te beluisteren via de gratis NPO Luister-app of via MAX Vandaag. Ga voor meer informatie en uitleg over podcasts naar maxvandaag.nl/podcast.

(Foto’s: Ulrike Nagel)