Hoe zit het? Waarom worden medeklinkers langer uitgesproken aan het begin van een woord?
Publicatiedatum: 12 november 2024
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: waarom worden medeklinkers langer uitgesproken aan het begin van een woord?
Begin-m in ‘mama’ is langer dan de tweede ‘m’: hoe komt dat?
Begint een woord met een medeklinker? Dan duurt het uitspreken van deze beginletter vaak langer, vergeleken met medeklinkers verderop in het woord. Dat zijn de belangrijkste bevindingen van een groot Duits onderzoek (pdf, Engelstalig), onder 51 talen wereldwijd. Denk bijvoorbeeld aan woorden als ‘mama’ of ‘papa’. Het uitspreken van de eerste ‘m’ en ‘p’ duurt gemiddeld 13 milliseconden langer dan de tweede ‘m’ en ‘p’. Het is een klein, maar wel degelijk significant tijdsverschil.
Dat zo’n beginletter van een woord onbewust meer nadruk krijgt dan de rest, is niet zo vreemd. Het helpt ons om gesprekken te voeren en elkaar te begrijpen. Want waar we in geschreven taal aan de spaties kunnen zien waar woorden beginnen en eindigen, hebben we deze luxe in gesproken taal niet. Iemand die spreekt, produceert in feite een constante stroom van geluid. Zo klinkt het ook als we iemand in een onbekende taal horen spreken. En de luisteraar moet hier vervolgens onderscheid in maken en betekenis aan geven.
Welke rol speelt woordsegmentatie hierin?
Dit proces van woorden onderscheiden in zo’n geluidsstroom wordt ook wel ‘woordsegmentatie’ genoemd. Doordat de spreker een medeklinker iets langer uitspreekt, weet de luisteraar in elk geval dat dit het begin van een nieuw woord is. Ook klinkers aan het einde van een woord kunnen (onbewust) verlengd worden, om juist het einde van een woord te markeren. Dit komt ook in het Nederlands voor, heeft professor dokter Hugo Quené van de Universiteit Utrecht begin jaren 90 al onderzocht (Engelstalig).
Denk aan de woordcombinaties ‘buig-oud’ en ‘bui-goud’. Wie deze woordcombinaties hardop uitspreekt, zal zelf ook merken dat de ‘ui’ in ‘bui’ en de ‘g’ in ‘goud’ met meer nadruk uit worden gesproken. De Duitse onderzoekers noemen dit ‘lengthening’ en ‘strenghtening’, oftewel klanken verlengen en extra benadrukken. “Maar ik denk dat het ene volgt op het andere, dat het dus meer gaat om strenghtening. En dat lengthening er min of meer vanzelf bij komt”, aldus Quené, ruim 30 jaar na publicatie van zijn eigen onderzoek, in gesprek met MAX Vandaag. “Nadruk wil zeggen dat de articulatie wat preciezer wordt. En dat kost gewoon tijd, dat is de simpele versie van dit verhaal. Deze articulatorische precisie is net zoiets als fijne motoriek, dat is moeilijker en tijdrovender dan grove motoriek.”
Waarom geeft 1 enkele medeklinker ons al genoeg informatie?
Sowieso is de eerste medeklinker van het woord vaak belangrijker dan de rest, afhankelijk van de context waarin dit woord wordt uitgesproken. Als u het tijdens een verjaardag over een ‘bosje b…’ heeft, kan de luisteraar zelf wel invullen dat het om een bosje bloemen gaat. Of een bos tulpen, als u nog bij ‘bos t…’ bent. En ziet u een vervallen en verwaarloosd huis, dat wel een likje ‘v…’ kan gebruiken? Dan kan dat toch alleen over een likje verf gaan? “Het is een kwestie van en en”, aldus Quené. “Dus we gebruiken die context, de betekenis en die zinscontext. Dat weten we ook, uit allerlei onderzoek, dat dit een belangrijke rol speelt. Maar dat is niet het enige, want we gebruiken ook akoestische aanwijzingen, zoals die strenghtening en lengthening.”
(Bron: NRC, Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology (Leipzig), Nature Human Behaviour, Quizlet.com, Science Direct, Universiteit Utrecht, The Journal of the Acoustical Society of America. Foto: Shutterstock)
