Hoe zit het? Wat is het oplichterssyndroom (‘imposter syndrome’)?
Publicatiedatum: 29 oktober 2024
Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: wat is het oplichterssyndroom (‘imposter syndrome’)?
Wat is het oplichterssyndroom?
Bij Omroep MAX komt u de term ‘oplichting’ vaak tegen, vooral in combinatie met internetcriminaliteit. Niet alleen hier op MAX Vandaag, ook onze collega’s van Meldpunt, Tijd voor MAX en MAX Magazine besteden hier regelmatig aandacht aan. Of denk aan de podcast Gestolen Gezicht. Hierin gaat Janny van der Heijden op zoek naar de identiteitsfraudeurs die nepadvertenties met Janny’s beeltenis hebben verspreid.
Maar het oplichterssyndroom draait om een heel ander soort oplichting. Het wordt ook wel bedriegerssyndroom genoemd, de letterlijke vertaling van de Engelse term imposter syndrome. Degenen die hieraan lijden, zijn bang dat zij zelf een oplichter of bedrieger blijken te zijn. Want zij hebben het gevoel dat succes en behaalde prestaties, bijvoorbeeld een promotie of salarisverhoging op het werk, niet hun eigen verdienste zijn. En dat het stom toeval is dat ze hun huidige positie bereikt hebben, omdat ze hun medemensen eigenlijk voor de gek houden. Daarnaast hebben ze de angst om door de mand te vallen en ooit ‘ontmaskerd’ te worden.
Hoeveel mensen hebben last van het oplichterssyndroom?
Het oplichterssyndroom is een relatief nieuwe term, die in 1978 voor het eerst is beschreven. Het staat ook wel bekend als de ‘vloek van slimme mensen’. Want veel intelligente mensen vinden zichzelf dus helemaal niet zo intelligent of getalenteerd. In 2015 is er al eens onderzoek naar gedaan in België, onder 100 mannelijke en vrouwelijke werknemers. 20 procent van deze deelnemers, 1 op de 5 dus, vertoont inderdaad tekenen van het oplichterssyndroom. Zowel mannen als vrouwen kunnen er last van hebben, maar het lijkt vooral bij hoogopgeleide vrouwen vaak voor te komen. Daarnaast wijzen Amerikaanse bronnen op mannen en vrouwen van kleur, die er ook bovengemiddeld vaak last van hebben.
Loopbaancoach Vréneli Stadelmaier heeft er in 2014 het boek F*ck die onzekerheid (ondertitel: nooit meer (onterecht) bang om door de mand te vallen) over geschreven. Volgens Stadelmaier spelen traditionele opvattingen over mannelijkheid en vrouwelijkheid nog steeds een rol in het ontstaan van het oplichterssyndroom. “Mannen wordt geleerd niet onzeker te zijn, maar juist doortastend, daadkrachtig. Ook al kun je iets misschien niet, doe het toch maar”, legt ze uit tegenover De Volkskrant. “Vrouwen aan de andere kant wordt juist geleerd wat bescheidener te zijn.”
Wat zijn mogelijke oorzaken voor het oplichterssyndroom?
Daarnaast kan het oplichterssyndroom te maken hebben met opvoeding, de verhouding tussen ouders en hun kinderen. Wie is opgegroeid met een veeleisende vader en/of moeder, kan tot op latere leeftijd moeite hebben om aan andermans verwachtingen te voldoen. Daarnaast kan het oplichterssyndroom regelmatig voorkomen bij mensen die zelf kinderen hebben gekregen. Deze ouders moeten (ten onrechte) vechten tegen het gevoel dat ze zelf tekortschieten als opvoeder en dat andere ouders dit veel beter kunnen.
Ook in de topsport komt het oplichterssyndroom voor, blijkt uit het verhaal van Sir Bradley Wiggins (foto). In 2012 wint hij, als allereerste Brit, de Tour de France. Niet lang daarna verovert hij tijdens de Olympische Spelen goud op de tijdrit, nota bene in de straten van Londen. Wiggins wordt vervolgens in de Britse adelstand verheven en mag zichzelf voortaan Sir noemen. Maar uitgerekend tijdens die ceremonie overvalt het ‘imposter syndrome’ hem. “Ik stond daar niet tussen sporters, maar tussen militairen. Dat was een lesje in nederigheid voor mij”, blikt hij eind 2023 terug, in gesprek met de BBC. “Soldaten die ledematen waren kwijtgeraakt, wilden met mij op de foto. Maar ik voelde me die dag geen held, ik vond dat ik het niet verdiende om geridderd te worden.”
Overigens heeft Wiggins ook jarenlang geen contact gehad met zijn vader Jack, zelf een oud-wielrenner. Maar als Wiggins junior in zijn tienerjaren zelf carrière begint te maken, in eerste instantie als baanwielrenner, komt zijn vader wel naar zijn wedstrijden kijken. Maar een warm weerzien wordt het niet. “Ik was 19, hij kon niet omgaan met alle aandacht die ik kreeg”, aldus Sir Bradley in zijn BBC-interview. “Toen zei hij tegen mij: niet vergeten, je zal nooit zo goed worden als je vader.”
Hoe kunt u hiervan afkomen?
Kortom, het oplichterssyndroom bestaat in verschillende verschijningsvormen en kan zowel mannen als vrouwen treffen. Mocht u er zelf last van hebben, wat kunt u er dan aan doen? Ten eerste helpt het om uzelf niet constant met anderen te vergelijken, hoe ingewikkeld dat ook is. Raak daarnaast niet in paniek als u de doelen niet haalt die u uzelf oplegt. Als u complimenten van anderen krijgt, prent uzelf in dat dit oprecht bedoeld is en dat u deze complimenten ook verdient. En tot slot, besef dat u lang niet de enige bent die last heeft van het oplichterssyndroom. Schroom daarom ook niet om hulp te zoeken, als u deze negatieve gedachten maar niet kwijtraakt.
(Bron: De Volkskrant, BBC, Cycling Up To Date, Linda, ResearchGate, Journal of Business and Psychology, Counselling Directory, Creative Generalist, The New Yorker. Foto: Pascal Pavani/AFP Photo)
