Het Simplisties Verbond, de satirische humor van Kees van Kooten en Wim de Bie

Op 28 oktober 1974, in 2024 50 jaar geleden, richten Kees van Kooten en Wim de Bie het Simplisties Verbond op. In dit satirische VPRO-programma creëren ze verschillende typetjes, die in ons collectieve geheugen staan gegrift. Tevens hebben de heren onze taal verrijkt met uitdrukkingen die tot op de dag van vandaag worden gebruikt, al weten velen niet dat die afkomstig zijn van het Haagse tweetal. Kees van Kooten en Wim de Bie, het grappigste duo uit de Nederlandse televisiegeschiedenis.

Kees van Kooten en Wim de Bie leren elkaar kennen in de jaren 50 op de HBS van het Haagse Dalton Lyceum. Ze richten een schoolcabaret op en krijgen zowel de leerlingen als de leraren aan het lachen. Vanaf 1964 zijn ze te beluisteren in het VARA radioprogramma Uitlaat, waar ze De Klisjeemannetjes introduceren, die in het plat-Haags aan het biljart van café De Sport in Den Haag komische gesprekken voeren.

Van Kooten en De Bie zijn voor het eerst op televisie in 1966 in het programma Mies en scène van Mies Bouwman. Ze zijn te zien in het satirische tv-programma Hadimassa, dat in 1967 voor het eerst wordt uitgezonden door de VARA. Hierin vertolken ze in 1972 het lied 1948 (Toen was geluk heel gewoon). Het wordt een hit voor Gerard Cox en zal in 1994 de titel worden van het gelijknamige succesvolle programma van de KRO met Gerard Cox, Joke Bruijs en Sjoerd Pleijsier in de hoofdrollen. Ook aan het VPRO-programma Het gat van Nederland leveren Van Kooten en De Bie bijdragen. Vervolgens richten ze het Simplisties Verbond op.

Het Simplisties Verbond

Op 6 november is de eerste uitzending van het Simplisties Verbond op de televisie. Het motto van het verbond luidt: “Leef met vlag en wimpel, maar hou het simpel.” Het symbool is de mattenklopper “vanwege het oer-Hollandse, propere, reinigende karakter en van de grafische simpele maar ongemeen krachtige vorm van de eigenlijke klopper”. Het Simplisme is geboren. De naoorlogse wereld is te complex geworden, alles moet simpeler. In elke uitzending geven ze voorbeelden met de oproep “daar moet de mattenklopper overheen”.

Van Kooten en De Bie creëren in Simplisties Verbond naast al bekende typetjes ook nieuwe typetjes. 5 seizoenen lang worden de programma’s uitgezonden onder auspiciën van het Simplisties Verbond. Ze brengen in die tijd 3 lp’s en 4 singels uit. Het thema van de eerste lp is communicatie en er staat onder meer de hit Zoek je zelf op. Op de tweede langspeelplaat komt onder anderen “één van de naar schatting 3.5 miljoen geestelijke werkelozen” aan het woord die alles maar “niks” vindt. Geestelijke werkeloze, De Bie: “En de dood zegt me helemaal niks, want er is toch niks na de dood. En voor de dood is er helemaal niks!”

De Klisjeemannetjes

Op de derde plaat, Hengstenbal, zijn ze onder meer te beluisteren als de Klisjeemannetjes, dat live is opgenomen in de Houtrusthallen in Den Haag. Na het begin, waarin Van Kooten erop blijft hameren dat je “goed moet kauwen zodat het eten gelijkmatig in je bloed komp”, blijkt dat De Bie problemen heeft met het maken van de “oudste beweging der wereld”. “Wat is jouw moyenne qua kieruh, wat sop jij nou gemiddeld?”, vraagt Van Kooten aan De Bie. Ze gebruiken tevens andere termen voor geslachtsgemeenschap als bonken, pruimen op sap zetten en van wippenstein gaan, die daarna hun weg vinden naar het grote publiek.

Vanaf 1979 hebben de programma’s van Van Kooten en De Bie niet meer het Simplisties Verbond als hooftitel. Begin jaren 80 werken ze onder de namen Van Kooten en De Bie en verdwijnt het typeachtige gedrag en de uniformen met alpinopetten. Het verbond wordt af en toe genoemd tijdens de uitzendingen van Keek op de week vanaf 1988. Hierna lijkt het in de vergetelheid te raken, totdat het logo terugkomt op de eerste video’s Ons kijkt ons.

In 2007 verschijnen ze weer in alpinopetten op de tentoonstelling En wel hierom! in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Ze stellen dat de doelstellingen niet zijn gehaald en dat ze niets of weinig met hun uitzendingen bereikt hebben, het is alleen maar erger geworden. “Is de lulkoek minder geworden?”, vraagt De Bie zich af. “Integendeel, de kutsmoes is erbij gekomen.”

“Spiegel van de Nederlandse samenleving”

Kees van Kooten en Wim de Bie hebben Nederland de meest uiteenlopende typetjes geschonken. Van Kooten in Trouw: “Wim en ik hebben geprobeerd een spiegel van de Nederlandse samenleving te geven. Het cartooneske van het gedrag van zoveel mogelijk Nederlanders. Of het nou functionarissen waren, middenstanders, politici of wetenschappers, ze hebben allemaal hun eigen karaktertrekken. En dat overdrijf je of je probeert het om te draaien. Tot je het type op zijn zuiverst hebt. Een goed idee voor een scène moet op een luciferdoosje passen.”

Van Kooten en De Bie verzinnen typetjes, maar laten zich ook inspireren door bekende Nederlanders. Beiden persifleren bestaande figuren, zoals milieuminister Hans Alders en de Amsterdamse burgemeester Ed van Thijn door Van Kooten en Henk van der Meijden en Chriet Titulaer door De Bie. Als ze een duo verzinnen, speelt Van Kooten meestal de slimme, zoals Jacobse, en De Bie de naïeve, zoals Van Es. Spelen ze vrouwen, dan is De Bie meestal de slimme.

Woorden en uitdrukkingen van de typetjes zijn gaan behoren tot ons taalgebruik. Van Kooten en De Bie worden beschouwd als taalkunstenaars. 40 woorden en uitdrukkingen van hen zijn opgenomen in de Van Dale. “Van Kooten en De Bie waren erg creatief met taal”, vertelt Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale, aan de VRT. “Bijna iedereen keek naar hun programma’s door het kleinere tv-aanbod in die jaren. Op maandag speelde iedereen dan op het werk of op school hun typetjes na. Zo werd de taal uit de sketches overgenomen en raakten mensen er vertrouwd mee.”

Een aantal woorden en uitdrukkingen van Van Kooten en De Bie die onze taal hebben verrijkt zijn: jemig de pemig, stoned als een garnaal, regelneef, geilneef, en wel hierom, van die dingen ja, hou je d’r buiten Cock, godverdegodver, nou, krijg nou gauw de vinkentering, geen gezeik, iedereen rijk, Mozes kriebel, vrije jongens, positivo, oudere jongere en krasse knarren.

Vrije jongens

De typetjes, zoals Cor van der Laak, Jacobse en Van Es en de Vieze Man zijn tot ons collectieve geheugen gaan behoren en worden nog regelmatig door Nederlanders geïmiteerd.

F. Jacobse en Tedje van Es zijn 2 ‘vrije jongens’ uit de Haagse Schilderswijk. Met hun dubieuze praktijken proberen zij aan geld te komen, door bijvoorbeeld een escortbureau voor dames te beginnen, genaamd ‘Maison Pretty Boy, voor al uw dameswensen’. Ook proberen ze een vrouw geld af te troggelen als haar tuin ‘winterklaar’ moet worden gemaakt. Die tuin blijkt ‘scheurgras’ te hebben, hetgeen moet worden bestreden met ‘neutronenkorrels’. Maar het bekendst zijn de 2 Haagse werkelozen als oprichters van de Tegenpartij, de partij “voor Nederlanders die niet meer tegen Nederland kenne”. De verkiezingsslogan luidt: “Geen gezeik, iedereen rijk.”

Jacobse en Van Es presenteren een nieuwe kaart van Nederland, waar iedere bevolkingsgroep zijn eigen plekje in Nederland zou krijgen, zoals Turkenburg, Grieksel, Tunesingen en Blankstad. De Tegenpartij wordt zo populair, vooral onder extreemrechts, dat de kans op Kamerzetels bij de verkiezingen van 1981 reëel is. Daarom besluiten Van Kooten en De Bie om Jacobse en Van Es vlak voor de verkiezingen “om te brengen”.

Later zouden ze daar nog vaak spijt van hebben, vertellen ze in 2012 in Vrij Nederland. “We hadden de heren nog goed kunnen gebruiken”, zegt De Bie. “Ze waren hun tijd ver vooruit, de slogan van De Tegenpartij ‘geen gezeik, iedereen rijk’, heeft pas later breed navolging gekregen. Soms lieten we ze nog wel eens opduiken: tijdens de Falkland-oorlog waren ze wapenhandelaren, in Nieuw-Zeeland troffen we ze aan op een landweg met een seksshop. En ze hebben nog een autorace gehouden op het Binnenhof. Fout natuurlijk, dood is dood.”

“Daar ben ik voor behandeld” en “Van die dingen ja”

Frank van der Putten, De Bie, is een nestblijver en woont ondanks zijn middelbare leeftijd nog steeds bij zijn moeder Carla, Van Kooten, die hem continu betuttelt. Dat leidt tot grote frustratie bij Frank. Ze lopen vaak gearmd op straat, waarbij moeder regelmatig een huppelpasje maakt. Tijdens de praatjes van zijn moeder heeft Frank seksuele fantasieën: “Ik wil een lekkere ronde, bolle meid om mee te rollebollen onder de kerstboom. En mee op wintersport te gaan. En dan, op tweeduizend meter hoogte, dan trekken we de skibroeken uit en wrijven we elkaars billen in met sneeuw. Omdat we dat fijn vinden. Maar ik heb geen lekkere, blonde vriendin. Ik heb alleen mijn moeder en daar ben ik voor behandeld.”

Cor van der Laak, Van Kooten, is een man die zich overal druk om maakt en altijd gelijk wil hebben. Meestal begint hij met de woorden: “Mijn naam is Cor van der Laak. En wel hierom… .”Hij is “krities AVRO-lid” en is getrouwd met Cock, Barbara van Kooten. Ze hebben samen een zoon Ab, De Bie, een werkeloze schoolverlater, die voormalig wereldkampioen boter, kaas en eieren is en vaak wordt becommentarieerd door zijn vader. Als Cock daar wat van zegt, schreeuwt Cor steevast “Hou je d’r buiten Cock”. Hij eindigt zijn donderpreken over de meest uiteenlopende zaken waar hij zich druk om maakt met de woorden “Van die dingen ja”. Kees van Kooten heeft later verteld dat Cor van der Laak is gebaseerd op zijn eigen vader.

Kruidenvrouwtje en Vieze Man

Berendien uut Wisp is een kruidenvrouwtje gespeeld door De Bie. Zij geeft kruidentips die door Van Kooten als positief worden ervaren terwijl De Bie haar ervan beschuldigt een kwakzalver te zijn. Beredien spreekt met een accent: “Die Van Kooten wil wel wet’n van de kruid’n, maar die De Bie is een harde jong’n. Die gelooft alleen maar in de chemische pill’n van de dokter. Het zou me niks verbaz’n als die cent’n vangt. Die krijgt geld toegeschoven van de farmacúútische industrie om mij van de televisie te wer’n. Maar dat ben ik gewend. De chemische her’n deinzen nergens voor terug, hoor. Als het niet is bewezen in de laboratoria, dan deugt het niet. terwijl ik honderden mens’n heb genez’n, van alle rang’n en stand’n.”

De Vieze Man wordt gespeeld door Van Kooten. De slonzige, oversekste viezerik loopt rond in een regenjas en spreekt met een hese stem. Hij valt soms mensen lastig met seksueel getinte vragen. Zo heeft hij een pornofilm, maar geen videorecorder. Hij vraagt aan mensen die hij tegenkomt om samen te gaan kijken. Meestal voelen mensen zich ongemakkelijk wanneer hij ze aanspreekt. Als hij kwaad wordt, scheldt hij ze uit voor “viespeuk”.

Van Kooten krijgt het idee voor dit typetje nadat hij tijdens een boswandeling een man tegenkomt die hem wilde wijsmaken dat er “verderop twee lagen die ‘het’ deden”.

In 1998 is de laatste uitzending als tv-duo van Van Kooten en De Bie en komt er een einde aan 35 jaar samenwerken. Ze zijn soms nog als duo op tv te bewonderen. Wim de Bie overlijdt op 27 maart 2023 op 83-jarige leeftijd.

(Bron: Villamedia.nl, VRT.be, Revu.nl, DenhaagFM.nl, Libelle.nl, NOS.nl, Kootenbie.nl, Denhaagcentraal.net, Volkskrant.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)