Het einde van de illegale populaire zeezender Radio Veronica op 31 augustus 1974

Op 31 augustus 1974, in 2024 50 jaar geleden, klinkt op de radio voor het laatst het geluid van de geliefde zeezender Radio Veronica. Vooral bij jongeren is Veronica populair: zij hebben namelijk weinig op met de muziek van de verzuilde Hilversumse omroepen. Ondanks die populariteit, verbiedt de politiek uitzendingen vanaf de Noordzee en komt een roerig tijdperk ten einde.

In de jaren 50 van de vorige eeuw zijn er 2 Nederlandse zenders op de publieke radio, Hilversum 1 en 2. De uitzendingen worden verzorgd door de verschillende omroepen uit het verzuilde omroeplandschap. Die draaien maar weinig populaire muziek, dit tot onvrede bij vele luisteraars. Zelf een zender oprichten is niet mogelijk, zeker niet een commerciële zender. Dus zoekt een aantal radiohandelaren naar een maas in de wet. Die wordt gevonden door uit te zenden vanaf internationale wateren, waardoor de Nederlandse wetgeving wordt omzeild. Zo kan geld worden verdiend en worden wellicht meer radio’s verkocht. Als voorbeeld dient het in 1958 opgerichte Deense Radio Mercur.

Oprichting Vrije Radio Omroep Nederland

Op 15 oktober 1959 komt die groep radiohandelaren in Hotel Krasnapolsky met het plan om vanaf de Noordzee radio-uitzendingen te verzorgen. De programma’s worden onderbroken door reclame om het geheel te financieren. Ze brengen 100.000 gulden bijeen om een begin te maken met de uitvoering van het plan. De handelaren richten de VRON op, de Vrije Radio Omroep Nederland, later omgedoopt tot Veronica, naar verluid naar het schaap Veronica van Annie M. G. Schmidt.

Het schaap is een beetje een buitenbeentje, net als Radio Veronica dat is. De radiohandelaren besluiten een schip te kopen. Hun oog valt op een oud lichtschip, dat in de haven van Embden in Duitsland ligt. De Borkum Riff wordt op 9 december 1959 gekocht en wordt ingericht als zendschip. Later, op 16 november 1964, wordt de Borkum Riff vervangen door de Norderney. In december van 1959 en in februari 1960 worden onderdelen van de zendapparatuur in beslag genomen. In april wordt de Borkum Riff voor de kust van Katwijk gesleept.

Op 20 april 1960 vinden de eerste testuitzendingen plaats en in mei de uitzendingen voor het grote publiek. Die uitzendingen worden gedaan op de golflengte van 192 meter. In september 1972 verhuist de zender naar 538 meter vanwege de slechte ontvangst op 192 meter. Aanvankelijk is Veronica geen commercieel succes. De radiopiraat heeft dan nog niet een afwijkende positie in radioland. Dat verandert als de broers Dirk, Bull en Jaap Verweij de zender overnemen en er kan worden geïnvesteerd in apparatuur.

Nieuwe manier van radiomaken

Radio Veronica wordt steeds bekender onder de jongeren. Het is de tijd waarin de jongerencultuur in opkomst is en bands als The Beatles en The Rolling Stones razend populair zijn bij de jeugd. Vanaf 1965 zendt Veronica de Veronica Top 40 uit, met de populairste nummers van dat moment. Voor het eerst maakt een Nederlandse zender gebruik van jingels, herkenningsmelodieën, waardoor de luisteraars direct weten welke discjockey er te beluisteren is.

Het verzuilde Hilversumse omroepbestel heeft weinig aandacht voor die ontwikkelingen, waardoor het aantal luisteraars naar de illegale zender alleen maar toeneemt. Als dit ook in Hilversum is doorgedrongen, wordt op 11 oktober 1965 Hilversum 3 opgericht, om luisteraars terug te winnen. Hilversum 3 trekt niet veel luisteraars weg bij Veronica. Pas na 1974, als de zender gedwongen wordt de uitzendingen te staken, neemt het aantal luisteraars toe dat op de jongerenzender van de publieke omroep afstemt.

Die nieuwe jongerencultuur en de bijbehorende muziek zorgt voor een nieuwe manier van radiomaken hetgeen in Hilversum dan nog niet wordt gedaan. De jeugd heeft weinig op met de normen en waarden van het verzuilde Hilversumse bestel. Veronica wordt de stem van de steeds vrijer wordende samenleving zonder politieke of religieuze ondertoon of diepere bedoelingen.

Rob Out en Adje Bouman.

Hilversum 3 geen bedreiging

Op Hilversum 3 is naast popmuziek het traditionele geluid te beluisteren, zoals kerkdiensten en klassieke muziek. Daarom is de publieke jongerenzender geen bedreiging voor Veronica. Discjockeys verzorgen de programma’s van Veronica en niet presentatoren. De dj’s improviseren en lezen niet de tekst van een blaadje op. Zij introduceren termen als hit, hitlijsten, alarmschijf en gouwe-ouwe, die in de popmuziek nog steeds worden gebruikt. Ook is Veronica de eerste Nederlandse zender met een zogenaamde stationcall: “U luistert naar Veronica, het station waar muziek in zit.”

Om zichtbaar te zijn voor de fans in het land, houdt Veronica drive-in shows. Er zijn optredens van artiesten en er is een promotieteam. Vanaf 1967 draaien dj’s op locatie hetgeen goed aanslaat. In 1971 komt Veronica met een eigen blad dat meer is dan een programmagids: er staan ook interviews met artiesten in, hitlijsten, nieuwe releases, contactadvertenties en de rubriek Miss Veronica.

Bekende dj’s

Een aantal bekende dj’s van Veronica zijn: Lex Harding, bijgenaamd Mister Radio. Hij verzorgt onder andere de Lex Harding Show en de Top 40. Rob Out met Goud van Out, Jan van Veen leest gedichten voor in Candlelight, Tineke de Nooij, de eerste vrouwelijke dj van Nederland, met het gezellige Koffietijd, Joost den Draaijer met Joost mag het weten, Eddy Becker met Ook goedemorgen, Tom Mulder alias Klaas Vaak en Will Luikinga met Will wil wel. Op Veronica zijn vaak zeegeluiden te horen, maar bijna niets wordt op de Noordzee opgenomen. De uitzendingen worden aan land gemaakt en naar de Norderney gebracht. Het nieuws wordt wel voorgelezen vanaf het schip. Nieuwslezers uit die tijd zijn onder meer Harmen Siezen en Arend Langenberg.

Rob Out, Tineke de Nooij, Lex Haring en Adje Bouman.

Het verdrag van Straatsburg wordt op 22 januari 1965 gesloten, waardoor uitzendingen vanuit internationale wateren verboden worden. Toch wordt het oogluikend toegestaan. In 1964 maakt Nederland kennis met TV Noordzee, televisie uitgezonden vanaf de Noordzee. Via een noodwet wordt de zender in december van dat jaar gedwongen om de uitzendingen te staken. Het Verdrag van Straatsburg wordt pas in 1973 door de Nederlandse regering geratificeerd. Aanleidingen zijn de bomaanslag uitgevoerd door Veronica op Radio Noordzee en de komst van meer illegale zenders vanaf de Noordzee.

Bomaanslag op Radio Noordzee

Want Veronica heeft concurrentie gekregen van met name Britse zenders. Er is ook een geduchte Nederlandse radiopiraat bijgekomen, namelijk Radio Noordzee, dat vanaf 1971 begint met uitzenden. Er ontstaat ruzie met Veronica over het zendschip van Radio Noordzee, de Mebo II. Omdat Veronica Radio Noordzee financieel heeft ondersteund, vinden zijn dat ze deels recht hebben op het schip. De rechter stelt Veronica in het ongelijk, hetgeen slecht valt bij de directie van de illegale zender.

Op 15 mei 1971 om 22.50 uur gaat een schok door het schip Mebo II, waarna brand uitbreekt. Duikers hebben springstof aan boord van het schip gebracht en die laten ontploffen. De uitzendingen worden gestaakt en noodsignalen uitgezonden. De bemanning wordt van boord gehaald en het schip wordt geblust op volle zee. Na de aanslag hebben bemanningsleden een bootje weg zien varen. De zender is onbeschadigd en niemand is gewond geraakt. De daders, 3 duikers uit Scheveningen, worden de volgende ochtend gearresteerd.

Iemand had de leider van de 3 35.000 gulden beloofd als Radio Noordzee het zwijgen zou worden opgelegd. Het blijkt dat de directie van Radio Veronica achter de aanslag zit en dan met name aandeelhouder Norbert Jurgens en directeur Bull Verweij. Zij worden gearresteerd en veroordeeld tot 1 jaar gevangenisstraf, evenals de bommenleggers. De aanslag zorgt ervoor dat Veronica veel goodwill verspeelt en dus een reden voor de politiek om het Verdrag van Straatsburg te ratificeren. Hierdoor moet Veronica verdwijnen.

“Veronica blijft, als u dat wilt”

Veronica wil dat koste wat kost voorkomen. Er wordt een actie gestart onder het motto: “Veronica blijft, als u dat wilt.” Er worden kaarten met die tekst gedrukt, waarop een handtekening als adhesiebetuiging kan worden gezet. Veronica claimt dat binnen enkele weken meer dan 1 miljoen van die briefkaarten zijn binnengekomen. Er worden posters en stickers van gedrukt en er komt een strijdlied. Maar in Den Haag vindt Veronica weinig steun. Er zijn veel partijen die willen dat Veronica verdwijnt. Hilversumse omroepen lobbyen bij hun politieke partijen voor een verbod op Veronica.

Op 2 april 1973 slaat het noodlot echter toe. De Norderney is in een zware storm op drift geraakt en komt vast te zitten voor de kust van Scheveningen.

Duizenden mensen komen het schip van dichtbij bekijken. Veronica kan op dat moment niet meer uitzenden, terwijl in Den Haag druk wordt gespeculeerd over de toekomst van de zender. Veronica wordt gered door Radio Caroline, dat haar schip aanbiedt voor tijdelijke uitzendingen.

Op 12 april begint Veronica met uitzenden vanaf het schip van Radio Caroline, Mi Amigo. 18 april wordt de Norderney vlot getrokken. Op diezelfde dag is een hoorzitting in Den Haag over het Verdrag van Straatsburg.

Uitzonderingspositie

Tienduizenden zijn aanwezig op het Binnenhof en het Malieveld om ervoor te zorgen dat hun geliefde zender Veronica behouden blijft. Programmadirecteur Rob Out probeert de politiek over te halen om de zender niet uit de lucht te halen. Hij vindt dat de ‘Veronicaformule’ niet binnen het keurslijf van de publieke omroepen past, omdat anders de unieke identiteit van de zender verloren gaat. Zo’n uitzonderingspositie is, mede vanwege de populariteitscijfers, gerechtvaardigd, omdat Veronica “dé voedingsbodem is gebleken voor Nederlandse bands om zich te mengen in de internationale top van de popmuziek, met alle positieve (financiële) gevolgen voor Nederland.”

Ondanks het vurige betoog van Out, wil een groot deel van de Kamer niets weten van een dergelijke uitzonderingspositie voor de van reclame-inkomsten afhankelijke zeezender. Het lijkt tevens een strijd te zijn tussen jong en oud: onder jongeren, die zich in die tijd massaal tegen de gevestigde orde keren, is de anti-establishment zender populair, niet bij ouderen.

Ook artiesten roeren zich voor Veronica, zoals Corry Konings, The Golden Earring, Vader Abraham en The Cats. Peter Koelewijn brengt in 1974 het nummer Veronica sorry uit, hetgeen een hit wordt in Nederland. Maar het mag niet baten, want op 28 juni 1973 ratificeert de Tweede Kamer het Verdrag van Straatsburg. Het voorstel wordt in januari 1974 definitief door de Eerste Kamer aangenomen. Per 31 augustus 1974 zijn alle uitzendingen vanaf de Noordzee verboden.

Veronica maakt intussen plannen voor de oprichting van de Veronica Omroep Organisatie. De zender zou voldoende leden hebben voor de aanvraag van een C-omroepstatus en binnen het publieke bestel doorgaan. Minister van CRM, Harry van Doorn, weigert tot 2 maal toe de status aan Veronica toe te kennen, met als argument dat Veronica niets toe te voegen heeft aan het publieke bestel.

Het laatste uur

Op 31 augustus 1974 is de laatste uitzending. Vanaf 17.00 uur neemt Rob Out emotioneel afscheid onder de titel Het laatste uur. Hij zegt onder andere: “De populariteit van Veronica bij het Nederlandse volk is de reden waarom het verdwijnen moet. Ons omroepsysteem is een ratjetoe van belangen, in stand gehouden door een klein aantal mensen dat geen oog wil hebben voor de belangen van de luisteraar of kijker. Radio Veronica is een bedreiging voor dat systeem en daarom moeten we verdwijnen. (…) Een periode wordt afgesloten, er sterft iets. Met het afscheid nemen van Veronica sterft ook een beetje de democratie in Nederland. Dat spijt mij voor Nederland.” Dan klinkt het Wilhelmus, waarna een jingle van Veronica voor het laatst te horen is. Die wordt abrupt onderbroken om 18.00 uur als de zender wordt losgekoppeld.

Veel medewerkers vinden daarna onderdak in Hilversum, vooral bij de TROS. Het geluid van Veronica blijft op die manier nog enigszins behouden. Als in 1975 Veronica een omroepstatus binnen het publieke bestel krijgt, keren velen van hen terug naar het geliefde oude nest.

NPO Radio 5 staat zaterdag 31 augustus 2024 tijdens De Dag van de Zeezenders in het teken van de roemruchte radiozenders van weleer.

(Bron: Beeldengeluid.nl, Serieparlementairegeschiedenis.nl, Norderney192.nl, Spreekbuis.nl, Mediapages.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP)