Knokkelkoorts groeiend risico in (sub)tropen, maar dengue komt ook steeds meer in Europa voor

Knokkelkoorts (dengue) kan niet alleen tijdens een reis in de tropen opgelopen worden. Ook in de subtropen en in Europa moet er inmiddels rekening mee gehouden worden. De ziekte wordt overgebracht door muggen en is aan een opmars bezig. We vertellen hoe u het virus kunt herkennen, hoe u zich ertegen beschermt en wat u moet weten over het vaccin dat sinds 2023 beschikbaar is.

Opmars knokkelkoorts

Sinds het jaar 2000 is het aantal besmettingen met knokkelkoorts wereldwijd vertienvoudigd. De WHO schat dat jaarlijks 100 tot 400 miljoen mensen in de wereld besmet raken. Knokkelkoorts wordt veroorzaakt door een virus, dat door muggen wordt overgedragen. Het gaat vooral om de gelekoortsmug (Aedes aegypti) en daarnaast de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus). Deze muggen kunnen ook het chikungunyavirus en zikavirus overdragen. Er zijn 4 verschillende soorten van het virus. U kunt na een besmetting niet meer ziek worden van hetzelfde type knokkelkoortsvirus. De overige varianten kunnen u nog wel ziek maken. De kans op een ernstig verloop is daarnaast dan ook groter.

Waar komt knokkelkoorts voor?

Knokkelkoorts komt voor in grote delen van Afrika, Zuidoost-Azië, Midden- en Zuid-Amerika en het Caribisch gebied. Daarnaast komt het steeds meer voor in de warme Europese landen, zoals Frankrijk, Spanje, Griekenland en Italië. In Nederland komt de ziekte alleen voor bij reizigers die in gebieden geweest zijn waar de ziekte voorkomt. In verschillende landen is er in 2024 een opvallend grote uitbraak, waaronder Curaçao, Brazilië, Peru en Indonesië. Het weerverschijnsel El Niño is daar één van de verklaringen voor.

In het geval van Indonesië is het aantal gevallen met een dodelijke afloop dit jaar verdrievoudigd. Er wordt daar geëxperimenteerd met een geïnfecteerde mug, om de ziekte uit te roeien. De 1e resultaten zijn hoopgevend en wellicht kan dit ook op andere plekken in de wereld een oplossing zijn.

Lees ook: Voor deze muggen moet u oppassen op vakantie

Wat zijn de symptomen van knokkelkoorts?

Het denguevirus veroorzaakt dengue fever, in Nederland knokkelkoorts genoemd. Daarnaast komt er een ernstige vorm voor: hemorragische koorts. Na de beet van een besmette mug ligt de incubatietijd tussen de 3 en 14 dagen. Meestal gaat het om 4 tot 7 dagen. In de meeste gevallen verlopen knokkelkoortsinfecties zonder ziekteverschijnselen of zijn de klachten redelijk mild. Bloedonderzoek kan aantonen dat u met het virus bent besmet.

Bij een 1e besmetting lijken de symptomen op die van griep. Klachten zijn plotseling koorts met koude rillingen, vaak met heftige hoofdpijn en pijn achter de ogen. Ook kunnen de spieren, botten en gewrichten veel pijn doen, vooral onder in de rug. In het Engels wordt het ‘breakbone fever’ genoemd. Dit omdat het kan voelen alsof de botten breken. Verder kan er huiduitslag ontstaan op de romp, armen, benen en het gezicht. Iemand kan misselijk worden en overgeven en er kan sprake zijn van hoesten, keelpijn en smaakverandering. Het komt voor dat de koorts enige dagen na het herstel weer terugkeert, ook weer met huiduitslag.

Bij een volgende besmetting, door een steek van een mug met een andere variant van het virus, kan de ziekte soms veel ernstiger verlopen. Bij deze ernstige vorm, dengue hemorragische koorts, kunnen er na de 2e tot 5e dag donkerrode, puntvormige vlekjes op de huid ontstaan. Ook kunnen er bloedingen optreden aan de neus en het tandvlees. Dit kan leiden tot shock, bewusteloosheid en de dood. Iemand met dengue hemorragische koorts moet altijd in het ziekenhuis opgenomen worden. Wanneer iemand met de ernstige vorm niet wordt behandeld, is er 10 procent kans op overlijden. Met de juiste behandeling is het risico 1 tot 2 procent.

Welke medicijnen zijn er tegen knokkelkoorts?

Er zijn geen medicijnen tegen knokkelkoorts. Om de klachten tegen te gaan, kan paracetamol genomen worden. Bloedverdunnende pijnstillers, zoals diclofenac of ibuprofen zijn niet geschikt, aangezien het bloed bij knokkelkoorts al dunner kan zijn. Tegen overgeven kan uw huisarts eventueel het middel domperidon voorschrijven. Het is daarnaast zaak goed te blijven drinken. Zo nodig kan er ORS worden gebruikt, om uitdrogen te voorkomen. Het kan bij niet ernstige knokkelkoortsinfecties een aantal dagen tot een week duren tot u hersteld bent. Bij de ernstige vorm kan dit weken in beslag nemen.

Hoe is knokkelkoorts te voorkomen?

Belangrijk om te weten is dat de muggen die knokkelkoorts overbrengen overdag steken. Ze zijn vooral in de vroege ochtend en de namiddag actief. Het is dus zaak om u in de gebieden waar de ziekte veel voorkomt niet alleen gedurende de schemering en nacht tegen muggen te beschermen, maar ook overdag. Draag daarvoor bedekkende kleding, in combinatie met het gebruik van een muggenwerend middel op basis van DEET(diethyltoluamide). Slaap daarnaast onder een met muggenwerende vloeistof geïmpregneerd muskietennet.

Vaccin tegen knokkelkoorts

Reist u naar een land waar knokkelkoorts voorkomt, bespreek dan met uw (huis)arts of reizigersvaccinatiecentrum de mogelijkheden voor een vaccinatie. De prik wordt vooral aangeraden aan mensen die al een keer eerder de infectie hebben opgelopen. Voor kinderen jonger dan 4 jaar, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven of mensen met een afweerstoornis is het vaccin niet geschikt. Voor een goede bescherming zijn 2 vaccinaties met een interval van 3 maanden nodig. De kosten zijn afhankelijk van waar u het laat doen, maar bedragen zo rond de 100 euro voor een enkele prik.

Het vaccin is sinds april 2023 beschikbaar en daarom is het nog niet bekend hoe lang het bescherming biedt. Inmiddels is al wel duidelijk dat het bij 80 procent van de gevaccineerden een besmetting voorkomt en het vaccin voorkomt ongeveer 95 procent van de ziekenhuisopnames. Bij MAX vakantieman vindt u er meer informatie over.

De tijgermug in Nederland

De tijgermug komt inmiddels ook al in Nederland voor, maar kan hier vooralsnog niet overleven in onze winters. Ze komen hier via transporten uit Azië, maar reizen ook mee vanaf vakantiebestemmingen in Zuid-Europese landen. U kunt dit voorkomen door uw auto, camper of caravan goed te controleren op muggen voordat u naar huis rijdt. Controleer ook alles waar water in kan blijven staan, zoals bloempotten, bakjes of gieters. En gooi deze zo nodig leeg. Anders kunt u nietsvermoedend levensvatbare eitjes meenemen, waar later ongewenste muggen uit komen.

(Bron: Archief, MAX Vakantieman, RIVM, GGD Reisvaccinaties, travelclinic.com, RTL Nieuws, Thuisarts.nl, NOS. Foto: Shutterstock)