Paul Rem: ‘Het fascinerende en tragische leven van keizerin Sisi’

Kerst is het heerlijke feest van het vanzelfsprekende: de kerstboom, de lichtjes, aandacht voor eten, kerstliedjes, het altijd weer hopen op sneeuw, romantiek, gezelligheid en saamhorigheid. We richten ons in die laatste donkere weken van december sterk naar binnen. Gordijnen dicht, kaarsjes aan en als het kan de verwarming een graadje hoger. Films kijken en boeken lezen. Of…podcasts beluisteren! Samen met kunsthistoricus Cathelijne Blok graaf ik in onze podcast Maffe Monarchen zo diep als we kunnen in het leven van ‘Royals met een randje’. Zoals dat van de Oostenrijkse vorstin Sisi.

Sisi op kerstavond geboren

Wij mensen blijven onverbiddelijk gefascineerd door het leven van vorsten. Vooral door de paradijsvogels onder hun gelederen. Wat hebben die historische figuren toch, die hun persoonlijkheid zijn ontstegen en die begrippen zijn geworden? Het spilzieke stijlicoon koningin Marie-Antoinette van Frankrijk en filmster Grace Kelly, die als prinses van Monaco de rol van haar leven speelde, passeerden al de revue. Maar nu is keizerin Elisabeth van Oostenrijk (Sisi!) aan de beurt. Dat is logisch, want Sisi werd op kerstavond geboren. Natuurlijk weten we al veel van deze jonge hertogin, die door haar huwelijk met Frans Jozef keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije werd. Wie heeft niet de suikerzoete ‘Sissie’-trilogie (Sissie met dubbele ‘s’) gezien met Romy Schneider in de hoofdrol?

Sisi als ‘product’

De films zullen ook deze kerst vast weer ergens worden uitgezonden. Ze hebben bijgedragen aan een romantisch en dramatisch beeld van de even onfortuinlijke als beeldschone keizerin, die weigerde zich neer te leggen bij de strenge regels van het Weense hof. Door de films en boeken kennen we haar verdriet omdat haar man het te druk met regeren had. En dan die boze schoonmoeder die Sisi haar kinderen wilden afpakken. Ter erg om waar te zijn, maar triest genoeg schuilt in elk van die elementen een kern van waarheid. Sisi met de witte baljurk en met de diamanten sterren in het lange gevlochten haar. Zo kennen wij ook Pia Douwes in haar rol als Sisi in de musical Elisabeth. Het barokke slot Schönbrunn, even buiten Wenen, is een toeristische hotspot. Maar zo’n 40 van de 1400 paleisvertrekken zijn toegankelijk, maar toch trok het sprookjespaleis in het in laatste pre-coronajaar ruim 4 miljoen bezoekers! De keizerlijke privé vertrekken van Sisi en Frans Josef zijn een wereldberoemde attractie.

Tragisch leven

Sisi’s leven was tragisch. Ze verloor twee van haar vier kinderen, haar huwelijk met keizer Franz Joseph was een grote teleurstelling en ze voelde zich diep ongelukkig in haar rol als keizerin. Ze was een mooie vrouw, beroemd om haar geraffineerde kapsel en een taillemaat die door insnoering teruggebracht kon worden tot minder dan vijftig centimeter. De tol die zij voor haar schoonheid betaalde, bestond uit afmattende lichaamsoefening en een hongerdieet. Een groot gedeelte van haar leven bracht Elisabeth reizend door, rusteloos op zoek naar iets onvindbaars en in de greep van een verterende melancholie. Tijdens een van haar vele zeereizen liet zij een tatoeage zetten, een anker op de linker schouder. Kijk, dat zie je niet op de prachtige geschilderde portretten.

Verschrikkelijk einde

Wat we ook in de beroemde trilogie niet zien, is het verschrikkelijke einde van de Oostenrijkse keizerin, tijdens een van haar reizen. Tijdens een wandeling in Genève werd Sisi aangevallen door de jonge Italiaanse anarchist Luigi Lucheni. Het wapen was een venijnig bijgeslepen vijl. Lucheni keek eerst onder de parasol of het de keizerin wel was en stompte haar toen op haar borst, met de vijl in zijn knuist. Sisi viel, stond weer op, vervolgde met haar hofdame hun wandeling naar de boot die zij wilden nemen, maar zakte op de boot opnieuw in elkaar. Heel even kwam zij weer even bij kennis, en zei: “Wat is er met mij gebeurd?”. Op een geïmproviseerde brancard werd de bewusteloze keizerin weer naar haar hotel vervoerd, waar zij overleed. 60 jaar oud.

Arm kerstkind…

Natuurlijk kreeg Elisabeth van Oostenrijk een pompeuze, keizerlijke staatsbegrafenis in Wenen. Je kunt nog altijd een bezoek brengen aan de keizerlijke grafkelder waar ook haar sarcofaag staat. Toen ik daar een keer was kon ik het niet laten die even aan te raken. Dichterbij Sisi kon ik niet komen. Arm kerstkind…

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)