Patrick Wessels: ‘Waarom voelt overstappen van bank zo spannend?’

Bij iedere bank met een Nederlandse banklicentie is uw spaargeld even goed beschermd. Bovendien staan grootbanken niet bekend om hun hoge spaarrentes en hun scherpe tarieven. Waarom is overstappen naar een andere bank dan toch iets wat we niet makkelijk doen? Psychologisch werkt het niet zo makkelijk. De status quo bias, verliesaversie en een gevoel van verantwoordelijkheid zitten ons in de weg. Of eigenlijk, ons brein.

Heel normaal om niet over te stappen

Daar komt nog bij dat het heel normaal is om niet over te stappen. Berichten in de media die beschrijven dat weinig mensen overstappen sterken ons in die overtuiging. Blijkbaar doen anderen het ook niet. En natuurlijk volgt ons brein niet klakkeloos wat anderen doen. Tenminste, niet in alle situaties. Zodra er sprake is van enige ervaren onzekerheid (‘doe ik hier wel verstandig aan?’) verandert dat. Het brein zoekt naar sociaal bewijs, dus naar wat anderen doen. Daarmee verantwoordt het brein ons gedrag. Als anderen ook niet overstappen doen we dat zelf ook niet. Daar hebben die anderen vast over nagedacht, dus het zal wel de beste keuze zijn.

3 psychologische redenen waarom overstappen zo spannend voelt

Op individueel niveau spelen er 3 psychologische redenen die overstappen verhinderen:

1. Status quo bias: we houden het liever bij het oude als dat bevalt
2. Verlies-aversie: iets verliezen doet gevoelsmatig relatief veel pijn
3. Verantwoordelijkheid: als het uw keuze was doet dat extra pijn

Status quo bias: we houden het liever bij het oude als dat bevalt

‘Never change a winning team’, dat is hoe het brein denkt. Dus werkt het in de huidige situatie? Dan houden we daar onbewust graag aan vast. Waarom zou u iets veranderen als u er nu (grotendeels) tevreden over bent?

Helaas gaat het zo ver dat zelfs ontevredenheid niet leidt tot het overstappen van bank. De ‘bias’ is een mentale denkfout. In dit geval gaat het om de denkfout dat alles bij het oude houden waardevoller is dan overstappen om iets nieuws te proberen. De onzekerheid van iets nieuws weegt in het brein zwaarder dan de mogelijke verbetering door iets anders te proberen.

Verlies-aversie: iets verliezen doet gevoelsmatig relatief veel pijn

Daar komt bij dat het brein een enorme afkeer heeft van (mogelijk) verlies. Iets verliezen doet tot 2,5x meer pijn dan dat het verkrijgen van iets oplevert aan plezier. Dat betekent dat het brein liever een verlies voorkomt, dan dat het een winst verkrijgt.

U kunt mensen bijvoorbeeld vragen wat hun voorkeur heeft:

• 50 procent kans om €100 te verliezen en 50% kans om €0 te verliezen
• 100 procent kans om €50 te verliezen

In dat geval kiezen de meeste mensen voor het eerste, dus 50% kans om €100 te verliezen. Ze hebben dan ook 50% kans om €0 te verliezen, dus het verlies te voorkomen.

Stel je de vraag andersom? Dan krijgt u een ander antwoord:

• 50 procent kans om €100 te winnen en 50 procent kans om €0 te winnen
• 100 procent kans om €50 te winnen

Bij die tweede keuze kiezen de meeste mensen voor 100% procent kans om €50 te winnen.

Verantwoordelijkheid: als het uw keuze was doet dat extra pijn

Ten slotte speelt de eigen verantwoordelijkheid mee. Wie overstapt van bank neemt daarvoor zelf verantwoordelijkheid. U komt in actie. Die actie en eigen verantwoordelijkheid brengt een risico met zich mee, in ieder geval voor het brein. Als het na de overstap alsnog tegenvalt bent u daarvoor de enige verantwoordelijke.

Zou u andersom blijven zitten bij de (groot)bank waar u zit? Dan doet u niets, u komt niet in actie. Als de service dan tegenvalt of de spaarrente laag is kunt u de verantwoordelijkheid bij de bank leggen. Het brein snapt dat u geen verantwoordelijkheid heeft, dus er niets aan kunt doen. Dat voelt een stuk veiliger. Daarom valt het niet mee om uit eigen beweging de overstap te maken.

Wilt u wel overstappen? Zo doet u dat

Als u wél wilt overstappen is dat vooral een kwestie van doen. Het brein past zich moeiteloos aan nieuwe situaties aan, dus ook aan een andere bank. Zelfs als de dienstverlening uiteindelijk tegenvalt of als de spaarrente niet hoger blijkt.

Psychologische onderzoeken naar het ervaren geluksniveau van mensen laten zien dat zelfs ingrijpende gebeurtenissen daarop nauwelijks effect hebben. Wie mensen vraagt naar hun geluksniveau nadat ze een been hebben moeten laten amputeren antwoorden na een paar jaar gemiddeld weer hetzelfde als mensen die nooit zoiets hebben meegemaakt. Vooraf verwachten de meesten dat zo’n amputatie enorme blijvende negatieve impact heeft op hun geluksgevoel. In de praktijk pakt dat totaal anders uit. Dus wilt u overstappen van bank? Doe dat. En vraag de nieuwe bank om het administratief voor u te regelen.

Het helpt door anderen alvast te vertellen over uw plan. Misschien zijn er anderen in uw omgeving die ook zijn overgestapt, maar daar uit zichzelf niet over vertellen. Als zij bevestigen dat ze dit ook deden is dat extra sociaal bewijs om ook het brein te overtuigen.

Ten slotte zijn de status quo bias, verliesaversie en het effect van gevoelde verantwoordelijkheid eigenlijk psychologische denkfouten. Het zijn denkfouten in het brein, die ons remmen in wat we werkelijk zouden moeten doen (als we dat willen). Dus waag de stap, stap over van bank. En ervaar daarna dat het brein zich moeiteloos aanpast en u gewoon het gevoel geeft dat dit een uitstekende beslissing was.

Consumentenpsycholoog Patrick Wessels combineert nieuwsberichten, wetenschappelijke artikelen en praktische tips, om dieper op de consumentenpsychologie in te gaan. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)