Paul Rem: ‘Juliana herdenkt haar moeder Wilhelmina op rijtjeshuis in Scheveningen’

Koningin Wilhelmina, de overgrootmoeder van koning Willem-Alexander, heeft lang geregeerd. Bij veel ouderen staat in hun jeugd ‘Koninginnedag’ op 31 augustus in het geheugen gegrift. Een geboortejaar of sterfjaar is altijd een markering om iemand te herdenken. Dat vond Wilhelmina’s dochter Juliana ook, toen zij in 1977 gevraagd werd een gedenksteen te onthullen op de gevel van een rijtjeshuis in Scheveningen.

Verliezen zijn enorm

Een koningin woont in paleizen. En dan in een rijtjeshuis? In Scheveningen? Ja, dat kan. Al eeuwen wonen de Oranjes in Den Haag de mooiste paleizen: Noordeinde, Huis ten Bosch, Lange Voorhout. Maar na de bevrijding in 1945, en na de terugkeer van de koninklijke familie naar Nederland, stond het leven nog even op z’n kop. Vele woningen lagen in puin, er was schaarste aan alles, de economie lag stil en vele Nederlanders kampten met onnoemelijk veel persoonlijk leed. Hoewel koningin Wilhelmina de oorlogsjaren in relatieve veiligheid had doorgemaakt, besefte ze dat de verliezen in eigen land enorm waren.

Terug naar Paleis Noordeinde is voor Wilhelmina geen optie

Teruggaan naar het grote Paleis Noordeinde leek haar voorlopig dan ook geen optie. Wilhelmina was van mening dat terugkeer naar haar paleis tot een te groot verbruik van de schaarse kolen en elektriciteit zou leiden. Ook vond ze dat de allure van een koninklijk paleis de nieuwe verhouding met de gewone Nederlander maar zou verstoren. In Den Haag lagen veel woningen nog in puin. Ze was bang dat de terugkeer van de koninklijke pracht en praal het einde zou betekenen van de vertrouwelijke omgang met haar staf.

Want tijdens haar verblijf in Engeland had zij kennis gemaakt met ‘gewone Nederlanders’ en verzetsstrijders. Ze wilde zich na haar terugkeer heel graag omringen door deze mensen. Bestond haar hofhouding altijd uit dames en heren van oeroude adel, het ging volgens de koningin nu om ‘nieuwe adel’: mensen die bewezen hadden voor volk en vrijheid te vechten.

“Ik had er heerlijke zeelucht”

Direct na haar feestelijke terugkeer naar Paleis Noordeinde in Den Haag voelde de al wat oudere Wilhelmina zich niet lekker. Ze werd serieus ziek en dacht dat de zeelucht haar goed zou doen. Nu wilde het toeval dat zij een villa in de Scheveningse duinen had, maar die was door de oorlogshandelingen praktisch onbewoonbaar geworden. Dus ging ze op zoek naar een andere optie. De koningin: “Ik vond in Scheveningen 2 villa’s, aan de Parklaan, één voor de werkzaamheden die mijn omgeving te verrichten had, en één voor mijn persoonlijke bewoning. Begin september kon ik verhuizen. Beide huizen waren prettig gelegen en leken voldoende ruim voor het doel. Ik had er heerlijke zeelucht”.

Een ‘rijtjeshuis’

Het ging om een rij tegen elkaar gebouwde middenstandsvilla’s onder één dak in de riante jaren 20-stijl, gelegen aan de Nieuwe Parklaan, die zich van Den Haag naar Scheveningen slingert. Mogelijk was Wilhelmina er niet van op de hoogte dat het ‘rijtjeshuis’ dat zij huurde, nog in de oorlog was bewoond door een Joods gezin dat moest onderduiken. De Duitse bezetters hadden van de leegstaande woning een kinderdagverblijf gemaakt voor gezinnen van de Wehrmacht en de SS. Alleen vader en één zoon overleefden de oorlog en na het vertrek van Wilhelmina ging de huur weer over op de oorspronkelijke bewoner.

Wilhelmina terug naar Paleis Noordeinde

Koningin Wilhelmina zou een klein jaar, tot april 1946, in haar woning aan de Nieuwe Parklaan verblijven. Ze keerde terug naar Paleis Noordeinde. Tot op de dag van vandaag wordt Wilhelmina’s huis bewoond door particulieren en de bewoners in 1977 moesten waarschijnlijk even wennen aan het idee dat koningin Juliana op bezoek kwam. Juliana had speciaal voor de onthulling haar vakantie in Italië onderbroken.

Paul Rem is architectuur- en kunsthistoricus en conservator op Paleis Het Loo. Hij is bestuurslid van diverse musea, internationaal erkend expert ‘Oude meubelen’ en lid van het ‘TEFAF vetting committee’. Regelmatig schuift hij aan als tafelgast in Tijd voor MAX.  Maak ook eens een stadswandeling met Paul Rem. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)