Patrick Wessels: ‘Een telefoonverbod in de klas is geen betutteling’

Leerlingen mogen vanaf 1 januari 2024 alleen nog een telefoon meenemen in de klas als ze daar een goede reden voor hebben. Dat is het dringende advies van het ministerie van Onderwijs aan scholen. Als zo’n advies niet voldoende werkt, volgen er mogelijk landelijke regels en een wettelijk telefoonverbod.

Telefoonverbod in de klas

Het is klare taal en dat is hard nodig. Een telefoonverbod in de klas is namelijk geen betutteling. U kunt van kinderen niet verlangen dat ze hun smartphone in hun zak laten, als ze die voelen trillen bij een notificatie. Laat staan als ze die horen afgaan als ze een berichtje ontvangen of als ze die eenmaal vast hebben. En alle verleidelijke notificaties visueel voorbijschieten. Met een telefoon in de klas zijn kinderen kansloos.

Is het niet gewoon een kwestie van discipline? Misschien zouden de kinderen gewoon moeten leren om van hun smartphone af te blijven. En het moeten opbrengen om op te letten in de les, zodat ze na hun schooldag weer alle apps kunnen openen waar ze zo naar uitkeken.

Zo werkt het niet. Dat is veel te simpel gedacht. Een smartphone is geen moderne versie van het vriendenboekje. Het is een apparaat dat vol verleidingen zit, omdat een leger van tienduizenden van de beste programmeurs ter wereld iedere dag hard werkt aan nieuwe optimalisaties. Tenminste, aan ‘verbeteringen’ die apps en het gebruik van die smartphone nóg verleidelijker maken. Zou u een kind het laten opnemen tegen een leger van tienduizenden, als het niet om de smartphone ging?

Gemiddeld 5,5 uur per dag achter een scherm

We doen het in Nederland iets beter dan het wereldwijde gemiddelde, maar we brengen dagelijks 5,5 uur achter een scherm door. En dan gaat het niet om kinderen of jongeren, maar om iedereen. Inclusief iedereen die zegt af en toe een berichtje te sturen en zo nu en dan e-mail te checken. Wij allemaal, iedereen samen, spenderen 5,5 uur per dag (!) achter een scherm. Daarvan komt bovendien 2 uur en 21 minuten voor rekening van onze mobiele telefoons.

Het bewijst de bizarre verleiding die schermen vormen. Niet omdat het schermen zijn, maar door de software die dat leger van programmeurs ontwikkelt.

Van verleiding tot verslaving

Hoe verleidt die smartphone kinderen, jongeren en ook volwassenen en ouderen? De belangrijkste reden is de variabele beloning. Het was wetenschapper en psycholoog Buurhus Frederic Skinner die al in de jaren 50 ontdekte hoe variabele beloningen extreem motiveren om in actie te komen. Door de beloningen variabel te maken, treedt er geen gewenning op. Dus blijf je gemotiveerd om steeds te checken of er weer wat te halen valt.

De mobiele telefoon is hét product vol variabele beloningen. Of het nu gaat om een like op Facebook, een nieuwe e-mail of een interessante nieuws-update op Max Vandaag, er valt altijd wat te halen. Of niet. De ene keer is de verrassing (en dus de beloning) groter dan de andere keer. Die variabiliteit motiveert om steeds terug te keren, 2 uur en 21 minuten per dag dus.

Het is een klassieke habit loop – het wordt onbewust een gewoonte om te reageren op dit soort prikkels, omdat u weet dat u hier een beloning voor krijgt – waar de smartphone nog een schepje bovenop doet. Die smartphone geeft namelijk een geluid (of gaat trillen) als er weer een nieuwe beloning beschikbaar is. U hoort of voelt een melding, waarna nieuwsgierigheid zich meester van u maakt.

Het is onderbewuste verleiding, die door het vrijkomen van dopamine kan leiden tot een verslaving. Alleen al het oppakken van de telefoon maakt dopamine aan, het gelukshormoon in het brein. Dat gevoel wil het brein keer op keer opnieuw ervaren. Als de smartphone dat kan bieden, voelt het voor het brein niet meer dan logisch om daar bijna 2,5 uur per dag op door te brengen. In de bestseller Hooked van Nir Eyal kunt u meer lezen over de manieren waarop software-programmeurs en anderen iedere dag bezig zijn om kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen verslaafd te maken aan hun smartphone en andere tech-producten.

Probleemgebruik, sociale angst en depressie

En is dat dan erg? De gevolgen zijn groot, zo blijkt uit tal van wetenschappelijke studies. Er werd bijvoorbeeld aangetoond dat verslaving aan het gebruik van de smartphone leidt tot probleemgebruik, sociale angst en verhoogd risico op depressie.

Het dopamineshot van een smartphone is een afsnijroute naar een kortstondig geluksgevoel. Tegelijkertijd maakt het individualistischer en uiteindelijk eenzamer. En verslaafd aan die dopamineshots, die steeds vaker moeten volgen om dat geluksgevoel vast te houden.

Dat het ministerie van Onderwijs zich nu sterk maakt voor een telefoonverbod in de klas, valt dus alleen maar te prijzen. Zo’n telefoonverbod is geen betutteling, omdat kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen een oneerlijke strijd voeren tegen de smartphone. We kunnen ons niet zelf beschermen tegen die verleiding op onderbewust niveau.

Controleer uw eigen schermtijd maar eens:

• Android: ga naar Instellingen en dan naar Digitaal welzijn en ouderlijk toezicht
• iOS/ Apple: ga naar Instellingen en dan naar Schermtijd

Is die schermtijd langer dan de tijd die u besteedt aan het lezen van een boek of de krant?

Consumentenpsycholoog Patrick Wessels combineert nieuwsberichten, wetenschappelijke artikelen en praktische tips, om dieper op de consumentenpsychologie in te gaan. Lees hier al zijn columns.

(Foto: Shutterstock)