Hoe herkent u laaggeletterdheid en waar kunnen laaggeletterden hulp krijgen?

In Nederland zijn er ongeveer 2,5 miljoen laaggeletterden van 16 jaar en ouder. Het betekent dat 1 op de 6 Nederlanders moeite heeft met lezen en schrijven, maar ook met rekenen en digitale vaardigheden. En dat kan verschillende vervelende gevolgen hebben, vaak in de vorm van schuldproblematiek. Hoe kunt u zien of iemand laaggeletterd is? En waar kunnen laaggeletterden in Nederland terecht voor hulp?

Hoe vaak komt laaggeletterdheid voor in Nederland?

Opmerkelijk genoeg is het aantal laaggeletterden in de loop der jaren gegroeid in Nederland. Geke van Velzen, directeur van Stichting Lezen en Schrijven, noemt tegenover Pointer (KRO-NCRV) 3 oorzaken voor de toename. Volgens haar komt dit enerzijds door vergrijzing. Op latere leeftijd gaat uw taalvaardigheid immers achteruit. Daarnaast zijn er in Nederland meer migranten, die de Nederlandse taal (nog) niet machtig zijn. Maar er zijn ook veel laaggeletterden die van school gaan met onvoldoende basisvaardigheden. De Stichting Lezen en Schrijven merkt dat velen van hen hun laaggeletterdheid jarenlang verborgen houden, vanwege het taboe dat hierop rust.

Volgens een onderzoek uit 2016 komt laaggeletterdheid overal in Nederland voor. In 11 van de 12 provincies heeft minstens 10 procent van de inwoners moeite met lezen en schrijven. Alleen in Utrecht is dit percentage lager. Het onderzoek van Pointer besteedt extra aandacht aan de wijk Heerlen-Noord, waar veel laaggeletterdheid heerst. Volgens Pointer-presentatrice Anna Gimbrère is dit een indirect gevolg van de sluiting van de mijnen, halverwege de 20e eeuw. “Vooral alle stress en onmacht die erbij komt, zorgt ervoor dat ouders vaak ook hun eigen kinderen niet goed kunnen helpen met leren lezen en schrijven. Dat betekent dus dat generaties na het sluiten van die mijnen nog steeds de gevolgen daarvan merken”, vertelt ze hier in Tijd voor MAX over.

Lees ook: ‘Laaggeletterdheid moet op de kaart worden gezet’

Tegen welke problemen lopen laaggeletterden aan?

”Treinreizen naar het museum doe je niet, een concertkaartje bestellen gaat heel lastig online, de schoolreünie missen omdat het in de krant stond, financiële dingen die moeilijk zijn…”, somt Jeen Hofstra op, in gesprek met Omrop Fryslân. Laaggeletterdheid kan alledaagse activiteiten erg ingewikkeld maken, weet Hofstra als ervaringsdeskundige. Daar komt bij dat er steeds meer nadruk is komen te liggen op digitalisering. Voor uw belastingaangifte of het aanvragen van toeslagen heeft u bijvoorbeeld DigiD nodig. Volgens Stichting Lezen en Schrijven wordt de kloof tussen geletterden en laaggeletterden door deze digitalisering steeds groter.

Laaggeletterden lopen vaak het risico om in een vicieuze cirkel te belanden. Velen van hen zijn werkloos, omdat ze moeite met solliciteren en/of onvoldoende digitale vaardigheden hebben. Daarnaast hangt laaggeletterdheid vaak samen met schulden en andere financiële problemen, zoals we in dit artikel uitleggen. Tot slot ligt een ongezonde levensstijl op de loer, omdat ze bijvoorbeeld doktersrecepten en bijsluiters van medicijnen niet kunnen lezen. Andersom kost laaggeletterdheid de gemeenschap veel geld, ruim 1 miljard euro. Laaggeletterden leven vaak van een uitkering en hebben veel zorggeld nodig.

Hoe kunt u zien of iemand laaggeletterd is?

Het komt nogal eens voor dat iemand laaggeletterd is, maar hiervoor niet voor uit wil of kan komen. Stichting Lezen en Schrijven benoemt 11 signalen, waaraan u toch kunt zien of iemand laaggeletterd is. Als iemand geen e-mailadres heeft, moeite heeft met het vinden van de weg of een uur te laat of te vroeg op een afspraak komt, dan kan dit een indicatie zijn. Daarnaast is het een mogelijke aanwijzing als iemand altijd spraakberichten stuurt via WhatsApp, in plaats van geschreven berichten. Of als iemand vaak excuses gebruikt om iets niet voor te hoeven lezen.

Lees ook: Voorlezen: zowel kinderen als dementerenden hebben er baat bij

Op welke manieren kunnen laaggeletterden hulp krijgen?

In de loop der jaren is er meer aandacht gekomen voor laaggeletterdheid bij volwassenen. Schrijfster Yvonne Kroonenberg is betrokken bij de uitgeverij Eenvoudig Communiceren, die vereenvoudigde boeken voor laaggeletterden uitgeeft. “Wat je nodig hebt, is troost en aanmoediging. Dus je bent niet gek, je bent niet dom. En we gaan het gewoon proberen”, vertelt Kroonenberg in Villa VdB over dit project. Ze moedigt laaggeletterden aan om regelmatig te blijven lezen, om zo hun leesvaardigheid te verbeteren en op peil te houden. “Ik schrijf bijna nooit meer met de hand, alleen maar kleine stukjes. En vroeger hele lappen tekst. En mijn handschrift wordt lelijk. Dat gaat precies zo met mensen die nooit schrijven, die nooit of zelden lezen. Die gaan slechter lezen.” Meer informatie over de projecten van Eenvoudig Communiceren vindt u hier.

Daarnaast zijn er meerdere lees- en schrijflessen voor volwassenen. Via Stichting Lezen en Schrijven vindt u meer informatie en kunt u cursussen volgen (of iemand anders hiervoor aanmelden). In 35 Nederlandse regio’s kunt u in contact komen met een regionale adviseur, die u mogelijk verder kan helpen. In Nederland zijn er ruim 400 Taalhuizen, bijvoorbeeld in uw lokale bibliotheek, waar u extra les kunt krijgen met taal, rekenen of computervaardigheden. En bedenk vooral dat laaggeletterdheid en het volgen van extra taalles niet iets is om u voor te schamen. Miljoenen Nederlanders hebben hier namelijk mee te maken.

En stel dat u zelf niet begrijpt wat er in een brief van de gemeente staat? Misschien ligt dat niet aan u, maar aan het onnodig moeilijke taalgebruik van de gemeente. Met speciale stickers kunt u zo’n brief dan retour sturen, zodat de afzender weet dat de brief te ingewikkeld is. Via MAX Meldpunt kunt u meer lezen over dit initiatief.

(Bron: Archief, Stichting Lezen en Schrijven, Pointer, Omrop Fryslân, Lezen.nl, Rijksoverheid, Tijd voor MAX, Villa VdB, Taalvoorhetleven.nl, Bibliotheeknetwerk.nl, MAX Meldpunt. Foto: Shutterstock)