Maakte Johannes Vermeer gebruik van een camera obscura?

Meesterschilder Johannes Vermeer staat bekend om zijn gebruik van perspectief. Het is echter nog steeds een mysterie hoe hij deze perspectieven schilderde. Sommige experts suggereren dat Vermeer gebruik maakte van camera obscura, terwijl anderen beweren dat hij zijn eigen unieke techniek ontwikkelde.

De camera obscura (Latijn voor donkere kamer) is een voorloper van de digitale camera. Een camera obscura is een donkere ruimte of doos, waarbij in één van de wanden een klein gaatje is gemaakt. De lichtstralen, die door dit kleine gaatje naar binnen schijnen, creëren een projectie op de tegenoverliggende wand. Deze projectie kon gebruikt worden om over te trekken of om het juiste perspectief te bepalen. In de kunstgeschiedenis bracht dit een revolutionaire ontwikkeling met zich mee. Door de projectie konden kunstenaars zien en bepalen op welk punt in het schilderij de focus gelegd moest worden. Net als met een foto bepaalden kunstenaars welk punt in het schilderij scherp moest worden en hoe ze de onderwerpen er omheen minder scherp geschilderd moesten worden .

Atelier

Veel verschillende kunsthistorici achten de kans groot dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura. Als je goed naar de schilderijen van Vermeer kijkt, valt het op dat het interieur in bijna alle schilderijen vrijwel hetzelfde is. Het licht komt van links en op de achtergrond hangen een aantal kaarten of schilderen. Ook de geblokte tegelvloer ziet u vaak als vast element in de schilderijen van Vermeer. Dit heeft geleid tot de veronderstelling dat Vermeer steeds dezelfde kamer gebruikte voor zijn schilderijen. Dit zou de kamer op de eerste verdieping van het huis van zijn schoonmoeder geweest zijn.

Maar waarom koos Vermeer telkens weer voor dezelfde ruimte? Wellicht is dat omdat hij in deze kamer een camera obscura had geïnstalleerd. Dit zou het mogelijk hebben gemaakt om de lichtinval en perspectieven op een nauwkeurige manier vast te leggen op het doek.

Hoewel veel kunsthistorici aannemen dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura bij het schilderen van zijn interieurs, is het onbekend of hij deze techniek ook toepaste bij het schilderen van portretten. Een schilderij die dit tegenspreekt is Meisje met de rode hoed. Bij dit schilderij valt het op dat Vermeer hele zachte lijnen heeft geschilderd, wat kan duiden op het feit dat het meisje uit focus is geweest van een camera obscura en dus niet scherp was. Maar het kan ook zijn dat Vermeer simpelweg geen gebruik maakte van deze techniek bij het schilderen van portretten.

Touwtje

Hoewel veel kunsthistorici denken dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura, zijn er ook experts die hieraan twijfelen. Zij vermoeden dat Vermeer een touwtje gebruikte om zijn perspectief te bepalen.

Een interessante ontdekking werd gedaan tijdens het onderzoeken van een schilderij van Vermeer. Er werd een klein gaatje ontdekt in het doek, vermoedelijk al aanwezig toen de verf nog nat was. Onderzoekers hebben een touwtje langs alle perspectieflijnen in het schilderij gelegd en alle lijnen kwamen terug bij dat ene gaatje. Dit kan betekenen dat Vermeer mogelijk geen camera obscura gebruikte, maar in plaats daarvan zijn perspectieven bepaalde met behulp van een touwtje en een gaatje.

Meer weten over deze theorie? Abbie Vandivere legt het uit:

Naar de masterclass

Over De Nieuwe Vermeer

In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.

Alles van De Nieuwe Vermeer