De Nieuwe Vermeer gemaakt door kunstmatige intelligentie
Publicatiedatum: 13 april 2023
In De Nieuwe Vermeer zijn honderden kunstenaars aan de slag gegaan met de vraag: Hoe zullen de verloren werken van Vermeer eruit zien? Het resulteerde in een overzicht van bijna 200 interpretaties van de werken van Johannes Vermeer. Maar wat als diezelfde vraag niet gesteld wordt aan kunstenaars, maar aan een computer? Dan verschijnen de volgende ‘schilderijen’.
Voor de computergegenereerde ‘schilderijen’ van Johannes Vermeer is gebruik gemaakt van het programma Midjourney. Dit programma werkt doormiddel van kunstmatige intelligentie (ook wel A.I.). Uit een samenvatting van de masterclasses van De Nieuwe Vermeer rolde een opdracht voor het A.I.-programma. Met deze opdrachten werden de zes verloren werken van Vermeer gegenereerd tot het volgende resultaat.
Meer weten over kunstmatige intelligentie?
MAXVandaag legt het voor u uit
Een Heer van Stand die zijn handen Wast
Het eerste verloren werk van De Nieuwe Vermeer kennen we alleen van de vermelding op een veilinglijst uit 1696. Daarop wordt het beschreven als: Daer een Seigneur zijn handen wast, in een doorsiende kamer, met beelden, kunstig en raer van dito. Het schilderij bevat dus een heer van stand die zijn handen wast. Ook zien we op het werk een kamer voor, of achter de kamer waar het tafereel zich afspeelt. Daarnaast worden er met ‘beelden’ in dit geval mensen genoemd, die de heer helpen bij het handen wassen. Met al deze gegevens werd dit schilderij gegenereerd met kunstmatige intelligentie.
Wat direct opvalt is hoe in dit werk gebruik is gemaakt van een paar kenmerkende Vermeer-elementen. De lichtinval van links is onmiskenbaar Vermeer, maar ook de tegelvloer en het kleed op de voorgrond zijn elementen die Vermeer vaak gebruikte in zijn schilderijen. Zelfs in de citrusvruchten op tafel is een Vermeer-techniek te zijn. De generator heeft goed gekeken naar wat Abbie Vandivere de stippentechniek noemt.
Meer weten over dit verloren werk?
Het Tweede Straatje
In dezelfde veilinglijst als het eerste verloren werk, wordt ook gesproken over een tweede straatbeeld van Vermeer. Het Straatje is een wereldberoemd werd van Johannes Vermeer, maar de schilder heeft volgens de veilinglijst uit 1696 nóg een straatbeeld gemaakt. Aan het A.I.-programma de taak om te laten zien hoe het werk er uit had kunnen zien.
In dit ‘Tweede Straatje’ is goed te zien dat Het Straatje van Vermeer is gebruikt als uitgangspunt. Het huis op de voorgrond heeft qua opbouw veel weg van de echte Vermeer. Zoals de witte muur van de begaande grond overgaat in de bakstenen muur van de etages erboven lijkt het net of dit schilderij doorgaat waar Het Straatje van Vermeer ophoudt. Ook al valt er tegen het oog voor detail niet op te boksen door de A.I.-generator.
Meer weten over dit verloren werk?
Venus, Jupiter en Mercurius
Dit mythische werk is aan het begin van de carrière van Vermeer geschilderd. Op het schilderij zijn de Romeinse goden Venus, Jupiter en Mercurius te zien, in het verhaal De Mythe van Psyche. De scène op het schilderij was een populaire scène in de schilderkunst. Veel generatiegenoten van Johannes Vermeer waagden zich aan deze ‘Venus, Jupiter en Mercurius’. Zo ook de Vlaamse Jacob Jordaens. Een schets van dit schilderij, gemaakt door Leonard Bramer, wordt gebruikt als uitgangspunt voor dit schilderij. Bramer en Vermeer moeten elkaar hebben gekend en de kans is dus groot dat ze allebei naar de compositie van het werk van Jordaens hebben gekeken. Ook het A.I.-programma heeft de schets gebruikt als uitgangspunt voor dit gegenereerde schilderij.
Voor Vermeer is kleurgebruik van groot belang. Dat ons oog in dit geval direct naar de kleden van de hoofdpersonen op het werk getrokken wordt is dus geen toeval. Het kleurgebruik is te vergelijken met Christus in het huis van Martha en Maria. Een werk wat Vermeer in dezelfde periode als dit werk heeft geschilderd.
Meer weten over dit verloren werk?
Het Concert
Dit verloren werk is een vreemde eend in de bijt. Het is het enige werk waar wél een afbeelding van bekend is. Het werk verdween na de grootste kunstroof van de moderne geschiedenis en is sindsdien spoorloos. Ter vervanging van het origineel is dit schilderij gegenereerd.
Wederom zijn de tegelvloer en het licht van links terug te zien in dit werk. Toch lijkt de generator meer aandacht te hebben voor de snaarinstrumenten op ‘Het Concert’ dan op de virginaal in de achtergrond van het origineel.
Meer weten over dit verloren werk?
De Drie Maria’s aan het Graf van Christus
Dit Bijbelse werk is ook een vroege Vermeer. De scène op het schilderij speelt zich af op paasochtend. Wanneer de drie Maria’s, waaronder Maria Magdalena, aankomen bij het graf van Jezus treffen ze een leeg graf aan. Een engel vertelt hen dat Jezus is opgestaan, zoals ook te zien is op dit schilderij.
Eén van de aandachtspunten is de kleur van de kleding van moeder Maria. In de kunst werd zij altijd in het blauw afgebeeld, een belangrijke kleur voor Vermeer. En hier ook rechts op het schilderij te zien.
Meer weten over dit verloren werk?
Het Zelfportret
Vele kunstkenners breken al jaren hun hoofd over de volgende vraag: Hoe zag Johannes Vermeer eruit? Zijn enige zelfportret verdween en sindsdien zijn er geen duidelijke afbeeldingen meer van de schilder. Via kunstmatige intelligentie krijgt de schilder nu toch een gezicht in deze interpretatie van Vermeers zelfportret.
Het licht van links en de stippentechniek zijn ook hier weer toegepast. Daarnaast is het gebruik van perspectief goed terug te zien in dit werk. Door voorwerpen in de voor- en achtergrond van het schilderij krijgt het werk diepte, iets waar Vermeer ook veel mee speelde.
Meer weten over dit verloren werk?
Over De Nieuwe Vermeer
In het tv-programma De Nieuwe Vermeer brengen creatievelingen en professionele kunstenaars uit heel Nederland deze verdwenen werken tot leven. De werken worden beoordeeld door Vermeer-experts Pieter Roelofs en Abbie Vandivere. Een ode aan de iconische schilder, maar vooral ook een ode aan creatief Nederland. Het programma omvat naast een televisieprogramma ook een podcast, VOD-serie én een online expositie. De zes afleveringen van De Nieuwe Vermeer zijn te bekijken via NPO Start. De 12 winnende doeken worden van 20 maart tot en met 4 juni 2023 geëxposeerd in Museum Prinsenhof Delft en het Mauritshuis in Den Haag.
