De Efteling, van sprookjesbos naar attractiepark

Op 31 mei 1952 opent Sprookjesbos de Efteling voor het eerst de toegangspoort. Tot in de jaren 70 zijn de sprookjes in het Sprookjesbos op een schitterende manier vormgegeven door de tekenaar en illustrator Anton Pieck. Elk jaar trekt het attractiepark miljoenen jonge en oudere bezoekers. De Efteling is het grootste attractiepark van Nederland en één van de grootste in Europa.

De Langstraat is een streek in Noord-Brabant die het centrum vormt van de Nederlandse schoen- en lederindustrie. In 1935 wordt in Kaatsheuvel, een dorp in Noord-Brabant in de gemeente Loon op Zand, een sport- en wandelgebied geopend voor de bewoners uit de directe omgeving. In 1937 wordt de stichting Sportpark opgericht. De nieuwe burgemeester van Loon op Zand, Reinier van der Heijden, beseft eind jaren 40 dat de Langstraat niet eeuwig kan teren op de schoen- en lederindustrie. Hij wil het sportpark veranderen in een recreatiepark omdat, volgens hem, toerisme de toekomst heeft. Zijn vooruitziende blik blijkt gegrond.

In 1950 gaat de stichting Sportpark over in de Stichting Natuurpark de Efteling. De voorzitter wordt Van der Heijden. Na aankopen van grond en het aanstellen van een architect begint de aanleg van het park. Het park heeft vijvers en paden, een speeltuin en een horecapaviljoen. Op 11 mei 1951 opent het Natuurpark de Efteling de deuren.

Anton Pieck

Van der Heijden wil het park aantrekkelijker maken en vraagt op een feest aan zijn zwager, de cineast en uitvinder Peter Reijnders, om hierover mee te denken. De vrouw van Van der Heijden komt met het idee van een sprookjestuin, zoals de tijdelijke sprookjestuin in Eindhoven, die is aangelegd door Philips. Reijnders, die ook werkzaam is bij Philips, denkt aan een permanente versie. Zijn technische vaardigheden komen te pas bij het bedenken van trucs en mechanieken om de sprookjes tot leven te brengen. Hij komt met het idee om de tekenaar en illustrator Anton Pieck te vragen de sprookjes uiterlijk vorm te geven. Die is echter niet direct enthousiast over het plan.

Illustrator Anton Pieck bij één van zijn creaties in de Efteling.

Reijnders gaat naar Pieck om de plannen nader toe te lichten. Pieck heeft het idee dat de sprookjes worden uitgebeeld in bordkarton. Reijnders belooft dat de sprookjes vorm worden gegeven met materialen zoals steen, echte dakpannen en hout. Hij weet Pieck over te halen. Pieck en Reijnders hebben gemeen dat ze de bezoekers een romantische bril willen opzetten en een artistieke wereld willen creëren te midden van een haastige samenleving.

10 bewegende sprookjestaferelen

Pieck maakt honderden ontwerpen voor de bouwwerken. Dat zorgt voor problemen bij de bouwkundige van Kaatsheuvel, Fons op den Kamp, die de ideeën van Pieck moet gaan uitvoeren. Torens staan scheef en daken zien er half verzakt uit. Toch moeten het deugdelijke en sterke bouwwerken worden. Op den Kamp zorgt voor stenen van oude afgebroken boerderijen en oude dakpannen. Reijnders is intussen bezig om de ontwerpen van Pieck levendig te maken. De basis van het Sprookjesbos wordt in de lente van 1952 gerealiseerd met 10 bewegende sprookjestaferelen. Reijnders brengt de sprookjes tot leven en gebruikt hierbij bandrecorders, voetballen, orgelmechanieken, elastiek en touw.

Het kasteel van Doornroosje bestaat uit 4 torens op een heuvel van 7 meter. In het midden van het bos zijn enkele kleine taferelen gebouwd, zoals de Chinese Nachtegaal. Terwijl de vogel zingt, openen en sluiten bloemen zich. Een ander mechanisch nieuwtje is de papagaai die via een geluidsinstallatie iedereen napraat. Uit het sprookje De zes dienaren rijst een enorme figuur met een uitschuifbare nek, Langnek of Lange Jan genaamd. Achter het huis van vrouw Holle is een put, waarin de bezoekers een diavoorstelling kunnen bekijken van het sprookje.

Revolutionair

In het midden van het bos is een kasteelplein aangelegd met een fontein waaruit een gouden bal omhoog spuit, met 4 kikkers er omheen. In een hoek is een grot met Sneeuwwitje in haar glazen kist. En in een andere hoek zit een kabouter die de bezoekers vertelt waar ze een ‘kleine boodschap’ kunnen doen. Het plein is aan de achterkant afgesloten door een oude muur waarlangs de gracht loopt. Tegen de kasteelmuur bevinden zich 6 herauten, die zich elk uur naar de toren met de klok keren en met de trompet aan de mond een deuntje blazen. Terwijl dit gebeurt, rijden 6 ruiters op de toren rond en slaat een mannetje met een hamer op de klok. Dit tafereel, de Magische Klok genaamd, wordt bediend vanuit een controlekamer.

Niet alles werkt naar behoren en een team met onder andere medewerkers van Philips zijn druk bezig de technische aspecten van de sprookjes te realiseren. 4 dagen voor de opening is de pers uitgenodigd. De reacties zijn zeer positief. Er is weinig aanbod in recreatieparken na de oorlog en de Efteling is revolutionair op dat moment. Een sprookjesbos is bekend vermaak in Nederland, maar niet met echte materialen en bewegende en zelfs pratende figuren. De opening vindt plaats op 31 mei 1952. In het 1e seizoen weten zo’n 223.000 bezoekers de weg naar Sprookjesbos de Efteling te vinden. Het geheel heeft ongeveer 1 miljoen gulden gekost.

Koningin Fabiola

In de jaren na de opening worden meer sprookjes toegevoegd, zoals Roodkapje en de Rode Schoentjes. De Heksenpoort is vanaf 1954 de ingang van het Sprookjesbos. Sommige figuren zijn geen lang leven beschoren. Zo wordt in een vijver het borstbeeld van de dienaar Kogeloog geplaatst, die enige jaren later  verdwijnt. In 1955 zien we Hans en Grietje en de heks in het Sprookjesbos verschijnen. Met de heks in de deur, Hans in het hok en Grietje daarvoor. Het snoephuisje is een werkelijk prachtige creatie van Anton Pieck. Vanaf 1957 zijn er levende dieren te zien in het sprookje Het Bruidskleed van Genova in de vorm van duiven. Het jaar daarop wordt het Sprookjesbos uitgebreid. In het huis van Vrouw Holle is van 1963 tot en met 2000 het Sprookjesmuseum gevestigd.

Op 3 mei 1966 is de opening van het sprookje De Indische Waterlelies. Het is geschreven door de Belgische koningin Fabiola. De bezoekers komen in een verduisterde ruimte in een sprookjesachtige wereld terecht met decors, bewegende figuren en muziek. Tevens verschijnen in de jaren 60 en 70 meer horeca en Holle Bolle Gijs, die altijd trek in papier heeft. “Papier hier, dank u wel”, luidt de boodschap van de hongerige Gijs. In 1968 is begonnen met de aanleg van een spoortraject voor de stoomtrein met een eigen stationnetje.

Holle Bolle Gijs

Van Sprookjesbos naar attractiepark

De laatste sprookjes die door Anton Pieck zijn vormgegeven zijn het Kabouterhuis uit 1972, De Wolf en de Zeven Geitjes uit 1973 en de Kabouterboom uit 1974. In 1975 komt er een nieuwe grot van Sneeuwwitje, met een mooi decor en bewegende dwergen. De Chinese Nachtegaal is in 1979 vervangen door Draak Lichtgeraakt. Het kasteel van Doornroosje begint te verzakken en in de winter van 1980/1981 wordt een nieuw kasteel opgetrokken, met een stevigere fundering.
In de jaren 70 krijgt de Efteling te maken met teruglopende bezoekersaantallen en grote concurrentie. Om dit op te vangen wordt onder meer besloten de doelgroep uit te breiden. In 1978 wordt het Spookslot geopend, de 1e attractie buiten het Sprookjesbos. In 1981 is de opening van de achtbaan, de Python. Daarna volgen meer attracties met spannende elementen, zoals de Halve Maen, de grootste schipschommel ter wereld, de wildwaterbaan Piraña en de bobsleebaan Bob.

Klein Duimpje en Repelsteeltje

Begin jaren 80 vinden aanpassingen en moderniseringen plaats. De meest geavanceerde bewegende figuur tot dan toe, de Trollenkoning, woont vanaf 1988 in het Sprookjesbos. In 1992 verschijnt een gedenkzuil als eerbetoon aan de grondleggers van het Sprookjesbos Reinier van der Heijden, Peter Reijnders en Anton Pieck. Vanaf 1995 vinden grote veranderingen plaats bij De Indische Waterlelies en in 1998 begint wederom een modernisering van het Sprookjesbos. Tevens is het voor het eest in 10 jaar dat nieuwe sprookjes worden toegevoegd. Dat zijn Klein Duimpje en de Reus en Repelsteeltje. In 1999 is de 1e Winter Efteling, met figuren die winters zijn gekleed, waardoor het van november tot en met februari te bezoeken is.

Winter Efteling

Het sprookje van Rapunzel, Raponsje in de Efteling, is in mei 2001 geopend. De Sprookjesboom is een 3D-animatieserie over de bewoners van het Sprookjesbos uit 2006. Ook Pinokkio komt in het Sprookjesbos wonen. Hij vervangt de horecaplaats In de Noordpool. Op die plek verschijnt het huisje van Geppetto in 2016. Het huisje van Vrouw Holle, dat nog dateert van voor de opening van het Sprookjesbos, wordt gesloopt en in 2022 is haar nieuwe woonplek klaar.

Kate Bush in de Efteling

In 1978 neemt de Britse zangeres Kate Bush enkele videoclips op in het Sprookjesbos. De tv-special is ter promotie van het dan nieuwe Spookslot en het debuutalbum The Kick Inside van Kate Bush. Diverse locaties in de Efteling vormen het decor voor de video’s. Speciaal voor de gelegenheid is een grafzerk vervaardigd met haar naam erop, die voorkomt in een videoclip. In 2022 wordt het Spookslot gesloopt. Er is veel interesse van fans in de grafsteen. Die gaat echter waarschijnlijk naar een museum.

Einde Monsieur Cannibale

Tijden veranderen en zo ook de wijze waarop we naar elkaar kijken. Een omstreden attractie met Afrikaanse en Aziatische figuren is in 2019 aangepast. In Carnaval Festival zijn figuren en decors te zien die zijn gebaseerd op verschillende landen. De Afrikaanse figuren zijn in het verleden uitgedost met kroeshaar en neusringen. Nu dragen ze Afrikaanse klederdracht. Ook hebben de Aziatische figuren geen lange tanden meer.

De attractie Carnaval Festival

Monsieur Cannibale is na 33 jaar helemaal verdwenen uit het Sprookjesbos. De attractie bestaat uit gekleurde kookpotten, waarin bezoekers zitten. Die draaien rondjes om een dikke, bijna naakte man met een donkere huidskleur en een pollepel door zijn neus. Sommige mensen vinden dit een racistische karikatuur. Ruim 1.500 mensen ondertekenen een petitie om Monsieur Cannibale te verwijderen. Op 5 september 2021 is deze attractie voor het laatst te zien. Hiervoor in de plaats is Sinbad de Zeeman gekomen, een verhaal uit 1001 Nacht.

Toekomst van de Efteling

Op 2 juni 2021 doet de Raad van State uitspraak over het bestemmingsplan ‘De wereld van de Efteling in 2030’, voor uitbreiding van de Efteling. De beroepen zijn afgewezen, hetgeen betekent dat de Efteling mag uitbreiden. Vanwege de coronacrisis gebeurt dat niet direct. De financiële gevolgen van die crisis zorgen ervoor dat er op tijdelijk geen investeringen kunnen worden gedaan.

Tijdens het 1e seizoen weten ongeveer 223.000 bezoekers de weg te vinden naar de Efteling. Dat aantal is in 2019, voor de coronacrisis, uitgegroeid tot maar liefst 5.3 miljoen bezoekers per jaar! In 70 jaar is Sprookjesbos de Efteling uitgegroeid van een attractie met 10 sprookjes en een speeltuin tot een attractie van wereldformaat.

(Bron: Eftepedia.nl, AD.nl, Efteling.com, Dagjeweg.nl, NU.nl, Metronieuws.nl, Wikipedia. Foto’s: ANP, Shutterstock)