Hoe zit het? Waarom kan het nocebo-effect ook bijweringen veroorzaken na coronavccinatie?

Ogenschijnlijk simpele vragen zijn vaak het moeilijkst om te beantwoorden. In de rubriek Hoe zit het? proberen wij elke week het antwoord te vinden op zulke vraagstukken. Deze keer: Waarom kan het nocebo-effect ook bijweringen veroorzaken na coronavccinatie?

Het placebo-effect klinkt u vast bekend in de oren, maar er bestaat ook zoiets als het nocebo-effect. Dit kan ontstaan na coronavaccinatie, zo blijkt uit een nieuwe Amerikaanse literatuurstudie. Wat is het nocebo-effect? Waarom ontstaat het na coronavaccinatie? En wat is het verschil met het placebo-effect?

Placebo

De Amerikanen bekijken 12 onderzoeken naar coronavaccins, waarbij testpersonen een echt vaccin of een placebo toegediend krijgen. Om de werkzaamheid te testen, worden in klinische studies vaak placebo’s gebruikt. Deze middelen bevatten geen werkzame stoffen, maar degene die het toegediend krijgt kan toch het idee hebben dat het z’n werk doet. Dit is een psychologisch proces, want het middel werkt dus niet. Voor de wetenschap is dit een effectieve manier om te peilen of een geneesmiddel z’n werk doet.

Nocebo-effect

Als een placebo lijkt aan te slaan, spreekt men van de placebo-effect. Een placebo kan echter ook het nocebo-effect in de hand werken: men ervaart dan juist klachten of bijwerkingen na het krijgen van een placebo. Dat nocebo-effect is precies wat de Amerikanen tijdens hun analyse vaak voorbij zien komen. Zo meldt 35 procent van de mensen die een placebo hebben gekregen, meldt dat zij tenminste 1 milde bijwerking ervaren (hoofdpijn, pijn op de prikplek of moeheid), tegenover 46 procent van de mensen die wel een echt vaccin heeft gehad. Met name hoofdpijn en moeheid wordt vaak genoemd door de placebo-groep. Aangezien zij enkel een zoutoplossing ingespoten hebben gekregen, is het is aannemelijk dat deze bijwerkingen enkel psychologisch is. Een zoutoplossing veroorzaakt geen hoofdpijn of vermoeidheid. De onderzoekers hebben zich overigens alleen toegelegd op het bekijken van milde bijwerkingen. Naar ernstige zaken, zoals trombose, is niet gekeken.

Lees ook: Pijn op de prikplek verminderen na vaccinatie (tegen corona)

Hoe komt dit?

Dat een placebo soms leidt tot een nocebo-effect, komt vermoedelijk doordat de ontvanger niet zo positief tegenover de behandeling staat. Vermoedelijk zijn de mensen die de prik met de zoutoplossing hebben gekregen op voorhand al een beetje bang of achterdochtig, waardoor de kans op het ervaren van bijwerkingen toeneemt. Andersom gebeurt hetzelfde. Als iemand alles al heeft geprobeerd tegen bepaalde klachten, is de kans groter dat een placebo een positieve uitwerking heeft.

Voordat veel mensen een coronavaccin toegediend krijgen, is er al veel bekend over de bijwerkingen. Met name ernstige, zeldzame bijwerkingen worden veel besproken en gevreesd. De leider van het genoemde Amerikaanse onderzoek hoopt dan ook dat het nieuws over het nocebo-effect wat angst rondom vaccinatie kan wegnemen.

(Bron: Nature, JAMA Network Open, Trouw, The Guardian)