Josine Droogendijk: ‘Prinsjesdag heeft iets weg van een sprookje’

In het buitenland kijken ze op de derde dinsdag van september altijd met een gezonde dosis jaloezie onze kant op. Een glazen koets, een koningin in lange robe, een koning in jacquet: wie wil dat nou niet? Door alle pracht en praal heeft Prinsjesdag wel wat weg van een sprookje. Hoe is dat zo gekomen?   

Vrouwen niet welkom

We kunnen het ons nu bijna niet meer voorstellen, maar in de tijd van koning Willem ll zijn vrouwen niet welkom bij de opening van het parlementaire jaar. Zelfs niet als toeschouwer aan de zijlijn. Staatszaken zijn mannenzaken, punt uit. Pas als koning Willem lll in 1849 aan de beurt is, wordt er voor zijn 1e troonrede een plekje gereserveerd voor de koningin. In de loge weliswaar, maar toch: Sophie is er! Wat ze op het moment suprême draagt, weten we helaas niet. De aanwezige heren maken zich er niet druk om en duidelijke foto’s of schilderijen ontbreken.

Koningin Emma

Voor mij start het verhaal van Prinsjesdagmode dan ook bij koningin Emma. Als haar man, koning Willem lll, in de herfst van 1890 overlijdt, wordt er van haar verwacht dat zij als regentes de troonrede voorleest. Passend bij de hofmode van de 19 eeuw draagt ze een toilette de visite, oftewel een lange jurk met sleep en hoed. Niemand kijkt daar vreemd van op, want koninginnen dragen in die tijd altijd een hoed of diadeem als zij op stap gaan.

“Alleen de mens draagt kleren die praten.”

Koningin Juliana

Het kledingvoorschrift voor Prinsjesdag wordt pas écht een traditie in de tijd van koningin Juliana. In haar jonge jaren doet ze nog weleens met de mode mee door een rok tot op haar kuiten te dragen, maar in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog gaat ze opeens gekleed volgens het kledingvoorschrift uit de tijd van oma Emma. Alleen het sleepje ontbreekt. Ik vermoed dat het verlangen naar continuïteit en stabiliteit de oorzaak is geweest. Kleding vertelt immers veel over de tijd waarin het gedragen wordt. Of om het met prins Claus te zeggen: “Alleen de mens draagt kleren die praten.”.

Alle registers open

Net als haar moeder tast prinses Beatrix op haar eerste Prinsjesdagen ook de do’s en dont’s af. In 1957 draagt ze een bloemenjurk tot op de kuit, in 1962 een gele jurk met korte mouwtjes. 10 jaar voor haar inhuldiging heeft ze -na flink wat experimenteren- pas helder hoe ze de derde dinsdag van september wil gaan omlijsten: met een lange japon, lange mouwen, chique stoffen, een ordelint én een hoed. Alle registers open dus. Dat hoofddeksels in de jaren 70  juist in hard tempo uit het straatbeeld verdwijnen, houdt haar niet tegen. Dankzij Erica Terpstra wordt de hoedentraditie zelfs nog wat feestelijker. De politica zet in 1977 een oranje hoofddeksel op als eerbetoon aan koningin Juliana en dat vindt al snel navolging.

Van een flinke dosis pracht en praal vrolijkt iedereen op.

Hoedjesdag

Anno 2021 is Prinsjesdag gelukkig nog steeds Hoedjesdag. Heel vanzelfsprekend is dat niet, want kledingvoorschriften zijn niet in beton gegoten. Als koningin Máxima dit jaar opeens zonder hoed of in broekpak de glazen koets instapt, houdt niemand haar tegen. Ze zou overigens ook niet de eerste zijn, want jaren geleden droeg prinses Laurentien al een pantalon in de Ridderzaal. Wellicht slaat Amalia volgend jaar een andere richting op, maar stiekem hoop ik van niet natuurlijk. Van een flinke dosis pracht en praal vrolijkt iedereen op. Juist in of na een crisistijd. In het buitenland zijn ze er niet voor niets jaloers op.

Maar hoe zit het dan bij de andere landen mét monarchie?

Maken ze er daar ook een feestje van? In België in ieder geval niet. Daar blijven de koning en koningin thuis. In Spanje zijn Felipe en Letizia alleen aanwezig bij de opening van een nieuw parlement; als er een nieuwe premier is dus. Galajurken en hoeden blijven dan thuis, een mantelpak of maatpak is voldoende. In Zweden is er meer uiterlijk vertoon, maar dan wel in het zwart-wit. In vroegere tijden droegen de dames aan het Zweedse hof een zwart-witte hofjurk en daar is de huidige traditie een verwijzing naar.

In Denemarken zien we meer kleur, maar ook daar blijven lange jurken achterwege. In het Verenigd Koninkrijk is het wel genieten geblazen. De queen draagt (normaal gesproken) een hermelijnen mantel, een witte robe en een grote diamanten kroon. Dat klinkt misschien nog koninklijker dan onze traditie met hoedjes, maar de combinatie hoed en avondjurk is zó uniek, zó bijzonder, dat ik elke keer weer glimmend van trots naar de tv kijk op Prinsjesdag.