Paul Rem: Paleis in oorlogstijd

4 mei Dodenherdenking- 5 mei Bevrijdingsdag. Mei is de maand van gedenken. Traditiegetrouw was de koning op de Dam om een krans te leggen en gaf prinses Margriet acte de présence op een ereveld. Zij bezocht het Groesbeek Canadian War Cemetery, de laatste rustplaats voor ruim 2600 militairen die sneuvelden tijdens de Tweede Wereldoorlog, vooral Canadezen.

‘Eigen land’

Dit kleine stukje Nederland is Canadees grondgebied, zodat de nabestaanden het gevoel hebben dat hun geliefde doden ‘in eigen land’ ter aarde zijn besteld. Een bekende constructie voor de prinses, die in Canada werd geboren tijdens de Duitse bezetting van ons land. De kamer in het Ottawa Civic Hospital waar de prinses werd geboren was voor de gelegenheid ‘extraterritoraal’ verklaard, waardoor zij nooit Canadese is geworden, maar meteen de Nederlandse nationaliteit kon krijgen.

Ver weg

In de periode dat koningin Wilhelmina in Londen verbleef en prinses Juliana met haar 3 dochters in Canada woonde, waren de Nederlandse paleizen ver weg. De Duitse invasie vond op 10 mei plaats, een stralende voorjaarsdag, maar met een regen aan parachutisten. Vooral in en om Den Haag, het politieke centrum van Nederland en de residentie van het staatshoofd. De Duitsers hadden het plan Paleis Noordeinde in te nemen en koningin Wilhelmina gevangen te nemen, maar dat lukte niet. De koningin bevond zich aanvankelijk in de schuilkelder in de paleistuin, maar vond een veiliger heenkomen in de schuilkelder bij Huis ten Bosch, even buiten Den Haag.

Veiligheid blijkt een illusie

Veiligheid bleek een illusie en uiteindelijk vluchtte de hele koninklijke familie naar Londen, de paleizen achterlatend. Vlak voor de Duitse inval bezocht koningin Wilhelmina nog een laatste keer haar geliefde Loo op de Veluwe. Om afscheid te nemen en instructies te geven voor het geval de Duitse troepen Nederland zouden binnenvallen. “Ik heb bij dit afscheidsbezoek aan Het Loo alles, maar dan ook alles, gedaan om geen enkele emotie te laten blijken, en dat is me – uiteraard! – gelukt, maar ik kan U niet zeggen hoe bewogen ik was toen ik de hekken uitreed. Ik herinner me nog wat ik dacht: er gaan jaren overheen voor je hier weer terugkomt en misschien is Het Loo dan een puinhoop”, zei de koningin later tegen haar secretaris.

Puinhoop

Het werd bijna inderdaad een puinhoop. Op de eerste oorlogsdag, 10 mei 1940, trad het calamiteitenplan in werking en maakte de conciërge van Het Loo foto’s van de inrichting van alle privévertrekken van de koninklijke familie. Die foto’s geven het paleis een spookachtig aanzien, want alle geschilderde familieportretten waren uit voorzorg al uit de lijst gehaald en in veiligheid gebracht. De zware vergulde lijsten bleven hangen… Later greep het paleispersoneel de kans om nog meer kostbaarheden in veiligheid te brengen. Koperen en bronzen voorwerpen met een gezamenlijk gewicht van zo’n 600 kilo werden verstopt onder de vloer van de koninklijke eetzaal. Jarenlang dineerden hier officieren van de Wehrmacht zonder te weten van de schat die vlak onder hen was verstopt.

Paleis Het Loo als herstellingsoord voor de Wehrmacht

De koningin bevond zich nog in Nederland, of de Duitsers meldden zich aan de poorten van Het Loo.  Op 12 mei stelde een Duitse officier de telefooncentrale van het paleis buiten werking. Een maand later inspecteerden 2 Berlijnse inspecteurs het interieur om een beeld te krijgen van alle vorstelijke eigendommen. Weer een maand later, juli 1940, werd al het koninklijk bezit verbeurd verklaard. Gelukkig bleef Het Loo lange tijd gespaard, maar in april 1941 kwam daar verandering in, toen troepen van de Wehrmacht zich inkwartierden in de beide zijvleugels.

Hitlers verjaardag op 20 april werd op Het Loo 4 dagen later feestelijk gevierd met een diner en een concert. Halverwege de oorlog In 1942 bestemde de Duitse bezetter Het Loo tot herstellingsoord voor de Wehrmacht en moesten nu ook de privévertrekken van koningin Wilhelmina, prinses Juliana en de oude kamers van prins Hendrik door Wilhelmina’s trouwe conciërge worden ontruimd. Toen het oude Oranje-paleis ook nog oorlogsziekenhuis werd van de Waffen-SS, werden door balorige militairen vernielingen aangericht.

‘Bevrijd’

Op 17 april 1945 werd Paleis Het Loo ‘bevrijd’. Het paleis had de oorlog redelijk ongeschonden doorstaan, maar in het hoofdgebouw hadden betimmeringen, vloeren en wandbespanningen schade opgelopen, waardoor Wilhelmina, na haar terugkeer naar ons land, haar zomerpaleis niet meteen weer kon bewonen. Dat kon pas weer in het voorjaar van 1946. Haar terugkeer naar Het Loo markeerde zij door bij binnenkomst meteen om een sjoelbak te vragen. Home sweet home!

(Bron foto: Paleis Het Loo)